รายการอาหารแลกเปลี่ยนจำกัดโซเดียม

รายการอาหารแลกเปลี่ยนจำกัดโซเดียม

 เมื่อมีการสั่งอาหารลดหรือจำกัดโซเดียมสำหรับผู้ป่วย นักกำหนดอาหารจำเป็นต้องคำนวณอาหารเพื่อให้ทราบปริมาณอาหารที่ผู้ป่วยรับประทานได้ และปริมาณโซเดียมที่มีอยู่ในอาหารนั้นโดยเฉพาะถ้าเป็นการจำกัดโซเดียมปานกลาง(moderate sodium restriction) หรือต่ำกว่านี้ เพราะอาหารแต่ละชนิดมีปริมาณโซเดียมมากน้อยแตกต่างกัน ดังได้กล่าวมาแล้ว

ในการคำนวณอาหารลดโซเดียมจะสะดวกและสามารถทำได้ง่ายขึ้น ถ้านำคุณค่าอาหารในรายการอาหารแลกเปลี่ยนจำกัดโซเดียมมาใช้ ดังแสดงในตารางที่ 9.2 ส่วนรายละเอียดของอาหารแต่ละหมวดในรายการอาหารแลกเปลี่ยนลดโซเดียม มีดังนี้

1. หมวดน้ำนมและผลิตภัณฑ์ น้ำนม 1 ส่วน มีคาร์โบไฮเดรต 12 กรัม โปรตีน 8 กรัม ไขมัน 8 กรัม มีโซเดียม 5 มิลลิอิควิวาเลนต์ (115 มิลลิกรัมของโซเดียม) ส่วนเนยแข็ง 1 ออนซ์ ซึ่งมีโปรตีนเทียบเท่ากับนมสด 1 ถ้วยตวง นั้นมีโซเดียมมากกว่า 3 เท่าของโซเดียมในนมสด
2. หมวดผัก ผักแต่ละชนิดมีปริมาณโซเดียมแตกต่างกัน ผักที่มีโซเดียมมาก ผู้ป่วยที่จำกัดโซเดียมอย่างเคร่งครัดไม่ควรรับประทาน ได้แก่ แครอท บีทรูท ขึ้นฉ่ายฝรั่ง ในกรณีที่จำกัดโซเดียมมาก (ต่ำกว่า 1,000 มิลลิกรัม) การะใช้ผักในการประกอบอาหารต้องนำมาพิจารณาด้วยผักที่ใช้ในการประกอบอาหารลดโซเดียมควรเป็นผักสด ผักแช่เย็นแข็ง ผักกระป๋องที่ไม่ใส่เกลือ เป็นต้น ถ้าผู้ป่วยต้องจำกัดโซเดียมอย่างมาก ต้องเลือกชนิดของผักในการเตรียมอาหาร ซึ่งโซเดียมในผักมีปริมาณที่แตกต่างกันตามชนิดของผัก ดังแสดงในตารางที่ 9.3
3. หมวดผลไม้ ผลไม้เป็นอาหารที่มีโซเดียมน้อย แต่เมื่อนำไปปรุงแต่งเช่น ทำขนม หากมีการเติมเกลือจะมีโซเดียมเพิ่มขึ้น เช่น กล้วยบวชชี ผลไม้ดอง และแช่อิ่มที่มีการเติมเกลือดังแสดงในตารางที่ 9.4
4. หมวดข้าวและธัญพืช หากมิได้ปรุงแต่งจะมีปริมาณโซเดียมน้อย แต่ถ้าผ่านการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ พบว่า ปริมาณโซเดียมจะเพิ่มมากขึ้น เนื่องจากมีการเติมเกลือในกรรมวิธีการผลิต เช่น บะหมี่ ขนมปัง มะกะโรนี เป็นต้น ดังนั้นหมวดข้าวและธัญพืชจะมีปริมาณโซเดียมแตกต่างกันดังแสดงในตารางที่ 9.5
5. หมวดเนื้อสัตว์ เนื้อสัตว์มีหลายชนิดจึงทำให้มีปริมาณโซเดียมแตกต่างกัน คือ เนื้อสัตว์ไขมันต่ำมาก และเนื้อสัตว์ไขมันต่ำ ซึ่งเป็นอาหารที่ได้จากทะเลและไข่ ในปริมาณ 1 ส่วนให้โซเดียมประมาณ 3 มิลลิอิควิวาเลนต์ (69 มิลลิกรัมของโซเดียม) ส่วนเนื้อสัตว์ไขมันปานกลาง และไขมันสูงได้แก่ เนื้อหมู เนื้อวัว เนื้อไก่ ในประมาณ 1 ส่วนให้โซเดียมประมาณ 1 มิลลิอิควิวาเลนต์ (23 มิลลิกรัมของโซเดียม)
6. หมวดไขมัน ได้แก่ น้ำมันพืชทุกชนิด และไขมันจากสัตว์ เช่น น้ำมันหมู เนยแท้ชนิดจืด ไม่มีโซเดียม ส่วนไขมันที่มีโซเดียม ได้แก่ ไขมันที่มีน้ำปนและเติมเกลือ เช่น เนยสดชนิดเติมเกลือ เนยเทียมชนิดเค็ม เป็นต้น

ตาราง ปริมาณโซเดียมในอาหาร 1 ส่วน ตามหมวดรายการอาหารแลกเปลี่ยน

ที่มา : ดัดแปลงจากพัทธนันท์, 2555 และ รุจิรา, 2552

ตาราง  ปริมาณโซเดียมในผักบางชนิดต่อผัก 100 กรัม

ที่มา : สถาบันวิจัยโภชนาการ, 2548

ตาราง  ปริมาณโซเดียมในผลไม้บางชนิดต่อน้ำหนักหนึ่งหน่วยบริโภค

ที่มา : วีรนุช และสิริสวัสดิ์, ม.ป.ป.

ตาราง ปริมาณโซเดียมในหมวดข้าว ธัญพืชบางชนิดต่อ 1 หน่วยบริโภค

ที่มา : ดัดแปลงจากรุจิรา, 2552