กองบรรณาธิการ HD
เขียนโดย
กองบรรณาธิการ HD
ทีมแพทย์ HD
ตรวจสอบความถูกต้องโดย
ทีมแพทย์ HD

แพ้ยา (Drug Allergies)

จะรับมืออย่างไร? เมื่อเราแพ้ยา
เผยแพร่ครั้งแรก 1 ก.พ. 2018 อัปเดตล่าสุด 4 ธ.ค. 2020 ตรวจสอบความถูกต้อง 23 ก.ค. 2019 เวลาอ่านประมาณ 5 นาที
แพ้ยา (Drug Allergies)

เรื่องควรรู้

ขยาย

ปิด

  • อาการแพ้ยาเป็นอาการที่ร่างกายเกิดปฏิกิริยาไวต่อยาที่รับประทานเข้าไป จนเกิดอาการแพ้ ซึ่งสามารถเกิดได้กับยาทุกรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นยาน้ำ ยาเม็ด ยาฉีด หรือยาพ่น อีกทั้งอาการแพ้ยังเกิดขึ้นได้กับทุกส่วนของร่างกายด้วย
  • ตัวอย่างกลุ่มยาที่มักทำให้เกิดอาการแพ้ จะได้แก่ ยาปฏิชีวนะ ยาแก้ปวดกลุ่มที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ ยาซัลโฟนาไมด์ หรือสารทึบรังสีที่ใช้เพื่อวินิจฉัยโรคทางหลอดเลือด
  • อาการแพ้ยามีความรุนแรงจนถึงแก่ชีวิตได้ โดยจะแบ่งเป็นอาการแพ้แบบเฉียบพลัน คือ อาการแพ้จะแสดงออกมาภายใน 1 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยา และอาการแพ้แบบไม่เฉียบพลัน คือ อาการแพ้จะเกิดขึ้นหลังจากรับประทานยาไปแล้ว 1 ชั่วโมง และอาจนานจนถึง 2 วัน – 2 เดือน
  • อาการแพ้ยาจะรักษาไปตามอาการ เช่น ให้ยาต้านฮิสตามีน และยาอื่นๆ ที่ช่วยให้ระบบของร่างกายที่ผิดปกติกลับมาทำงานเหมือนเดิม แต่หากผู้ป่วยจำเป็นต้องกลับมารับประทานยาที่แพ้อีก แพทย์ก็จะให้เข้าทำกระบวนการลดปฏิกิริยาการแพ้ เพื่อให้ยังสามารถรับยาตัวเดิมได้อยู่
  • หากคุณรู้สึกว่า ร่างกายตนเองผิดปกติโดยมีสาเหตุมาจากการใช้ยา ให้รีบไปพบแพทย์โดยเร็วที่สุด ห้ามซื้อยามารักษาอาการเอง และให้พกยาที่น่าจะเป็นสาเหตุของอาการแพ้ติดตัวไปด้วย (ดูแพ็กเกจตรวจภูมิแพ้ และภาวะแพ้ได้ที่นี่)

การรับประทานยา คือ หนทางรักษาอาการเจ็บป่วยที่คุณทุกคนต้องมีประสบการณ์กันมาทั้งนั้น รวมถึงการรักษาโรคภูมิแพ้ด้วย แต่ความจริงแล้ว ยาก็เป็นหนึ่งตัวกระตุ้นทำให้เกิดอาการแพ้ได้เช่นกัน ไม่ต่างจากสารแปลกปลอมอื่นๆ

ความหมายของอาการแพ้ยา

อาการแพ้ยา (Drug allergy) คือ อาการภูมิแพ้ที่เกิดจากระบบภูมิต้านทานของร่างกายซึ่งมีปฏิกิริยาไวต่อยาที่รับประทานเข้าไป จนเกิดเป็นการตอบสนอง และต่อต้านเคมีของยา และเกิดเป็นอาการแพ้แสดงออกมา

แพ็กเกจที่คุณอาจสนใจ
ตรวจภูมิแพ้และภาวะแพ้วันนี้ ที่คลินิกหรือรพ. ใกล้บ้านคุณ เริ่มต้นที่ 1,376 บาท ลดสูงสุด 69%

จองผ่าน HD ประหยัดกว่า / จ่ายทีหลังได้ / ผ่อน 0% ได้ / พร้อมแอดมินคอยตอบทุกคำถาม!

อาการแพ้ที่เกิดขึ้นกับยานั้นไม่มีการจำกัดรูปแบบว่า จะเป็นยาน้ำ ยาเม็ด ยาฉีด ยาพ่น ยาเหน็บ หรือยาหยอด เพราะยาทุกรูปแบบสามารถทำให้เกิดอาการแพ้ได้ และสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกส่วนของร่างกายด้วย

ยาที่มักกระตุ้นให้เกิดอาการแพ้

ยาที่ทำให้เกิดอาการแพ้นั้นมีอยู่หลายกลุ่มด้วยกัน แต่กลุ่มยาที่มักจะทำให้เกิดอาการแพ้บ่อยๆ จะมีดังนี้

  1. ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics) หรือที่ถูกเรียกกันอีกชื่อว่า “ยาฆ่าเชื้อ” เช่น เซฟไตรอะโซล (Ceftriaxone) อะม็อกซีซิลลิน (Amoxycillin) คลินดาไมซิน (Clindamycin) นอกจากนี้ยังมีกลุ่มยาเพนนิซิลิน ซึ่งเป็นยาปฏิชีวนะเช่นกัน ที่ทำให้เกิดอาการแพ้บ่อยๆ เช่น แอมพิซิลลิน (Ampicillin)
  2. ยาแก้ปวดกลุ่มที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs: NSAIDs) เช่น ไอบูโพรเฟน (Ibuprofen) นาโพรเซ่น (Naproxen) ผู้ป่วยบางรายอาจแพ้ยาในกลุ่มนี้ทุกตัว แต่บางรายจะแพ้แค่ยาบางตัวเท่านั้น
  3. ยาซัลโฟนาไมด์ (Sulfonamides) หรือยาซัลฟา (Sulfa Drugs) เช่น ซัลฟิซอกซาโซล (Sulfisoxazole) หรือยาที่มีส่วนประกอบของซัลฟาเมทอกซาโซล (Sulfamethoxazole) กับไตรเมโธพริม (Trimethoprim)
  4. ยากันชัก (Antiseizure drugs) แต่ส่วนมากผู้ป่วยจะแพ้แค่ยาบางตัวเท่านั้น ซึ่งแพทย์ก็จะพิจารณาเปลี่ยนเป็นยาตัวอื่นให้ เช่น เฟนิโทอิน (Phenytoin) คาร์บามาเซพีน (Carbamazepine) ลาโมไตรจีน (Lamotrigine)
  5. ยาต้านเชื้อไวรัสเอชไอวี ซึ่งผู้ป่วยมักจะแพ้แค่ยาบางตัว ไม่ใช่ทั้งกลุ่ม Abacavir (Ziagen) หรือ Nevirapine (Viramune)
  6. ยาพาราเซตามอล (Paracetamol) อาจเป็นยาที่ทุกคนรู้จัก และต้องเคยรับประทานมาก่อน แต่พาราเซตามอลก็สามารถทำให้เกิดอาการแพ้ได้ไม่ต่างจากยาชนิดอื่น
  7. สารทึบรังสี เป็นสารที่ฉีดเข้าเส้นเลือดเพื่อตรวจโรคทางหลอดเลือด ยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัดว่า ทำไมสารทึบรังสีถึงทำให้เกิดอาการแพ้ แต่คาดว่า น่าจะมาจากสารไอโอดีน -131 (Iodine -131) ซึ่งอยู่ในสารทึบรังสีที่เข้าไปจับกับโปรตีนบางอย่างในร่างกาย จนเกิดอาการแพ้ออกมา

อาการแพ้ยา

อาการแพ้ยาสามารถได้ตาม 2 ประเภทคือ

  1. ประเภทแพ้ยาชนิดเฉียบพลัน (Immediate reaction) เป็นอาการแพ้ที่จะเกิดขึ้นภายใน 1 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยาที่แพ้ อาการที่มักแสดงออกมาจะได้แก่ ผื่นลมพิษ (urticaria) อาการบวมตามผิวหนัง และเยื่อเมือก (angioedema) รวมถึงหายใจไม่ออก ท้องเสีย เวียนหัว ความดันโลหิตต่ำลง
  2. ประเภทแพ้ยาชนิดไม่เฉียบพลัน (Nonimmediate reaction) เป็นอาการแพ้ที่จะแสดงหลังจากรับประทานยาไปแล้ว 1 ชั่วโมง หรือนานกว่านั้น โดยอาจนานถึง 2 วันจนถึง 2 เดือน อีกทั้งอาการแสดงจะหลากหลาย และรุนแรงกว่าด้วย เช่น ผื่นนูนแบน (Maculopapular rash) ผื่นชนิดสตีเวนส์ จอห์นสัน (Stevens-Johnson Syndrome: SJS)

นอกจากนี้ อาการภูมิแพ้ยังสามารถแบ่งตามความรุนแรงของอาการได้ด้วย โดยจะแบ่งเป็น 2 ประเภทคือ

  1. ประเภทไม่เป็นอันตรายถึงชีวิต บางครั้งอาการแพ้ยาก็ไม่ได้ปรากฏชัดเจนให้คุณสังเกตได้ว่า มีความผิดปกติเกิดขึ้น หรืออาจมีอาการเกิดขึ้น แต่ไม่ได้ร้ายแรงมาก และดูคล้ายกับอาการป่วยของโรคอื่นๆ เช่น
    1. หายใจลำบาก
    2. มีผื่นขึ้น
    3. เหงื่อออกมาก คล้ายกับมีไข้
    4. น้ำมูกไหล
    5. ระคายเคืองตา และผิวหนัง
    6. หัวใจเต้นผิดปกติ
    7. คลื่นไส้อาเจียน
    8. เวียนหัว มึนงง
    9. หายใจมีเสียงวี้ด
  2. ประเภทเป็นอันตรายถึงชีวิต หรือจะเรียกได้อีกชื่อว่า “อาการแพ้เฉียบพลันรุนแรง (Anaphylaxis)” ซึ่งเป็นอาการแพ้ที่ร่างกายจะเกิดความผิดปกติตั้งแต่ 2 ระบบขึ้นไป และร้ายแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้
    โดยกลุ่มยาอื่นๆ ที่เสี่ยงทำให้เกิดอาการแพ้จนเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิตได้นั้น ได้แก่ มอร์ฟีน ยาแอสไพริน (Aspirin) ยาสำหรับทำเคมีบำบัด (Chemotherapy) สารทึบแสงสำหรับการตรวจเอ็กซเรย์ (X-rays)
    สำหรับอาการภูมิแพ้ยาที่เป็นอันตรายถึงชีวิตที่คุณควรจำเพื่อสังเกตอาการตนเองเวลารับประทานยา ได้แก่ หายใจลำบาก
    1. หายใจไม่ออก
    2. แน่นหน้าอก
    3. เป็นผื่นลมพิษ
    4. ผิวซีด
    5. ท้องเสีย หรือท้องร่วง
    6. เกิดอาการวิตกกังวล หรือสับสนขึ้นมาอย่างไม่ทราบสาเหตุ
    7. คอบวม ปากบวม หรืออาจบวมทั้งใบหน้าเลย
    8. เกิดภาวะตับอักเสบ
    9. การทำงานของไตบกพร่อง
    10. หนังกำพร้าหลุดลอกออกมา
    11. เม็ดเลือดขาวในเลือดสูง
    12. ต่อมน้ำเหลืองโต
    13. ความดันโลหิตต่ำ
    14. หมดสติ
    15. เกิดภาวะช็อก

การวินิจฉัยอาการแพ้ยา

การวินิจฉัยอาการแพ้ยาจะใช้ 2 วิธีหลักๆ ดังนี้

1. การทดสอบภูมิแพ้ทางผิวหนัง

เป็นวิธีทดสอบที่จะแม่นยำมากในกลุ่มยาเพนนิซิลิน (Penicilin) แต่ก็สามารถทดสอบกับยากลุ่มอื่นได้ด้วยเช่นกัน โดยเบื้องต้นแพทย์จะซักประวัติการแพ้ยาของคุณ และประเมินว่าคุณสามารถเข้ารับการสอบภูมิแพ้ทางผิวหนังได้หรือไม่

แพ็กเกจที่คุณอาจสนใจ
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*

แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท

หลังจากนั้น แพทย์จะหยดยาที่เจือจางลงบนผิวหนัง แล้วใช้เข็มสะกิดผิวหนังตรงกลางบริเวณที่หยดยาลงไป จากนั้นจะเริ่มสังเกตอาการที่เกิดขึ้น

การทดสอบวิธีนี้อาจมีข้อจำกัดในกลุ่มยาที่ทำให้เกิดความระคายเคืองสูง รวมถึงยาปฏิชีวานะกลุ่มเบตา-แลคแตม (Beta-lactam) เนื่องจากทำให้ความไวของการทดสอบทางผิวหนังลดลง

2. การทดสอบโดยทดลองให้ยาที่สงสัยว่า มีอาการแพ้ (Oral Drug Challenge)

แพทย์จะให้คุณลองรับประทานยาที่สงสัยว่าแพ้ แต่เป็นวิธีการทดสอบที่ค่อนข้างอันตราย และเสี่ยงทำให้เกิดอาการภูมิแพ้เฉียบพลันรุนแรงได้ วิธีทดสอบนี้จึงต้องทำภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น และผู้ป่วยที่เคยมีประวัติอาการแพ้เฉียบพลันรุนแรงมาก่อนมักจะต้องหลีกเลี่ยงการทดสอบด้วยวิธีนี้

วิธีจัดการ และรักษาอาการแพ้ยา

เมื่อคุณเกิดอาการแพ้ยา ให้รีบหยุดรับประทานยาตัวนั้นทันที รวมถึงหยุดรับประทานยาตัวอื่นที่อยู่กลุ่มเดียวกันกับยาตัวนั้นด้วย จากนั้นให้รีบไปพบแพทย์โดยด่วน และให้พกยาที่แพ้ไปที่โรงพยาบาลด้วย

การรักษาอาการแพ้ยามักจะรักษาไปตามอาการ โดยในเบื้องต้น หากอาการแพ้ยารุนแรงมาก แพทย์อาจให้ยาอีพิเนฟริน (Epinephrine) กับคุณ เพื่อปรับระบบการทำงานของร่างกายที่ผิดปกติให้กลับมาคงที่ จากนั้นก็อาจจ่ายยาอื่นๆ ให้เพิ่มเติม เช่น

  • ยาต้านฮิสตามีน (Antihistamine) เพื่อลดอาการแพ้
  • ยาอะโทรปีน (Atropine) เพื่อลดอัตราการเต้นของหัวใจที่ผิดปกติ
  • ยากลูคากอน (Glucagon) เพื่อลดการเกร็งของหลอดลม และกระตุ้นการทำงานของหัวใจ

นอกจากนี้ แพทย์ยังอาจให้ออกซิเจนช่วยในกรณีที่ผู้ป่วยความดันโลหิตต่ำหรือหายใจไม่ออก และผู้ป่วยยังอาจต้องนอนพักที่โรงพยาบาล 1 คืน เพื่อให้แพทย์เฝ้าดูอาการแพ้ยาที่อาจเกิดขึ้นอีกภายหลัง

แพ็กเกจที่คุณอาจสนใจ
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*

แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท

หลังจากอาการแพ้ดีขึ้นแล้ว ผู้ป่วยจะต้องจดจำชื่อยาที่แพ้ และแจ้งกับแพทย์ทุกครั้งที่เข้ารับการรักษา อีกทั้งหลีกเลี่ยงไม่ซื้อยาแก้แพ้มารับประทานเองโดยไม่ปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรก่อน เพาะอาจทำให้อาการแพ้ลุกลามรุนแรงกว่าเดิม

กระบวนการหลีกเลี่ยง หรือลดปฏิกิริยาการแพ้ยา (Drug desensitization)

ในกรณีที่ผู้ป่วยจำเป็นต้องรับประทานยาชนิดเดิมที่ทำให้เกิดอาการแพ้ เนื่องจากยาชนิดอื่นไม่สามารถแก้ไขอาการเจ็บป่วยได้ แพทย์จะแนะนำให้คุณเข้ารับการทำกระบวนการหลีกเลี่ยง หรือลดปฏิกิริยาการแพ้

โดยกระบวนการนี้ แพทย์จะให้ยาที่แพ้กับคุณในปริมาณทีละน้อย และค่อยๆ เพิ่มขนาดยามากขึ้น จนถึงขีดจำกัดที่ร่างกายของคุณจะสามารถรับยาไหว และเกิดผลข้างเคียงน้อยที่สุด

กระบวนการนี้จะเหมาะกับผู้ป่วยที่ต้องรับประทานยาทุกวัน และเปลี่ยนยาไม่ได้ อีกทั้งต้องทำในโรงพยาบาลที่มีความพร้อมสำหรับช่วยเหลือผู้ป่วยอย่างทันท่วงที ในกรณีเกิดเหตุฉุกเฉินขึ้น

และหากคุณกำลังอยู่ในกระบวนการหลีกเลี่ยงปฏิกิริยาการแพ้แล้วจำเป็นต้องหยุดยาดังกล่าวขึ้นมา เช่น จากการใช้ยาเคมีบำบัดที่ต้องหยุดยาเป็นรอบๆ หากในรอบต่อไปคุณยังต้องรับประทานยาต่ออีกครั้ง กระบวนการหลีกเลี่ยงทั้งหมดจะต้องกลับไปเริ่มต้นใหม่อีกครั้ง

วิธีป้องกันอาการแพ้ยา

วิธีป้องกันอาการแพ้ยานั้นทำได้ไม่ยาก เพียงแค่คุณหลีกเลี่ยงการกลับไปรับประทานยาที่แพ้ซ้ำอีกครั้ง รวมถึงปรึกษาแพทย์ทุกครั้งก่อนที่จะรับประทานยาตัวใดๆ ก็ตาม เพียงเท่านี้คุณก็สามารถป้องกันอาการแพ้ที่เกิดจากยาที่รับประทานได้แล้ว

นอกจากนี้ ให้คุณจดบันทึกรายชื่อยา รวมถึงกลุ่มยาที่แพ้ไว้ติดตัวด้วย หากเกิดเหตุฉุกเฉินขึ้น หรือคุณไปโรงพยาบาล จะได้แจ้งข้อมูลสำคัญเหล่านี้ให้แพทย์ทราบได้

อ่านบทความเกี่ยวกับอาการแพ้ยา

ดูแพ็กเกจตรวจภูมิแพ้ และภาวะแพ้ เปรียบเทียบราคา โปรโมชั่นล่าสุดจากโรงพยาบาลและคลินิกชั้นนำได้ที่นี่ หรือไม่พลาดทุกการอัพเดทแพ็กเกจต่างๆ เมื่อกดเป็นเพื่อนทางไลน์ @hdcoth และกดดาวน์โหลดแอป iOS และ Android


7 แหล่งข้อมูล
กองบรรณาธิการ HD มุ่งมั่นตั้งใจให้ผู้อ่านได้รับข้อมูลที่ถูกต้อง โดยทำงานร่วมกับแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ รวมถึงเลือกใช้ข้อมูลอ้างอิงที่น่าเชื่อถือจากสถาบันต่างๆ คุณสามารถอ่านหลักการทำงานของกองบรรณาธิการ HD ได้ที่นี่
คณะทำงานเพื่อการรักษาและป้องกันการแพ้ชนิดรุนแรงแห่งประเทศไทย, แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับการดูแลผู้ป่วยที่มีการแพ้ชนิดรุนแรง พ.ศ. 2560 (https://www.allergy.or.th/2016/pdf/Thai_CPG_Anaphylaxis_2017_Full_version.pdf).
Simons KJ, Simons FE , Epinephrine and its use in anaphylaxis: current issues. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2010;10(4):354.

บทความนี้มีจุดประสงค์เพื่อให้ความรู้แก่ผู้อ่าน และไม่สามารถแทนการแนะนำของแพทย์ การวินิจฉัยโรค หรือการรักษาได้ ผู้อ่านควรพบแพทย์เพื่อให้แพทย์ตรวจที่สถานพยาบาลทุกครั้ง และไม่ควรตีความเองหรือวางแผนการรักษาด้วยตัวเองจากการอ่านบทความนี้ ทาง HD พยายามอัปเดตข้อมูลให้ครบถ้วนถูกต้องอยู่เสมอ คุณสามารถส่งคำแนะนำได้ที่ https://honestdocs.typeform.com/to/kkohc7

ผู้เขียนและผู้รีวิวบทความไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับสินค้าหรือบริการที่นำเสนอแต่อย่างใด เว้นแต่จะระบุในเนื้อหา การแนะนำสินค้าและบริการแสดงขึ้นอัตโนมัติจากระบบของเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชัน

ขอบคุณที่อ่านค่ะ คุณคิดว่าบทความนี้มีประโยชน์มากแค่ไหนคะ
(1 ดาว - น้อย / 5 ดาว - มาก)

บทความต่อไป
แพ้ยา
แพ้ยา

แนวทางปฏิบัติเพื่อป้องกันการแพ้ยา

อ่านเพิ่ม
ผื่นแพ้ยามีแบบไหนบ้าง?
ผื่นแพ้ยามีแบบไหนบ้าง?

ความรู้เกี่ยวกับลักษณะผื่นแพ้ยาและอาการที่เกิดร่วมด้วย รวมถึงกลุ่มยาที่มักก่อให้เกิดอาการแพ้บ่อย

อ่านเพิ่ม