การสั่งอาหารลดโซเดียม แพทย์เป็นผู้ทำหน้าที่สั่งอาหารให้กับผู้ป่วย ซึ่งคำสั่งอาหารต้องระบุชนิดอาหาร ปริมาณพลังงาน สารอาหารและปริมาณโซเดียมให้ชัดเจน หน่วยของโซเดียมที่นิยมให้มีทั้ง กรัม มิลลิกรัม และมิลลิอิควิวาเลนต์ ดังนั้นนักกำหนดอาหารจึงจำเป็นต้องสามารถแปลงหน่วยของโซเดียมให้ถูกต้องก่อน
ยกตัวอย่างเช่น แพทย์กำหนดให้ผู้ป่วยชายคนหนึ่ง ได้รับอาหารธรรมดาลดโซเดียมพลังงานวันละ 1,900 กิโลแคลอรีต่อวัน คาร์โบไฮเดรต โปรตีน ไขมันร้อยละ 60:15:25 ของพลังงานทั้งหมด และให้ได้รับโซเดียมไม่เกิน 80 มิลลิอิควิวาเลนต์ต่อวัน กำหนดสัดส่วนอาหารที่ควรได้รับ โดยใช้ตารางแลกเปลี่ยน
ขั้นตอนการคำนวณและจัดอาหารลดโซเดียม
ขั้นที่ 1 แปลงหน่วยของโซเดียมจากมิลลิอิควิวาเลนต์ 80 mEq. ให้เป็นมัลลิกรัม
น้ำหนักมิลลิกรัม (mg.) ของโซเดียม = มิลลิอิควิวาเลนต์ (mEq.) โซเดียม x 23
= 80 x 23
= 1,840 มิลลิกรัม หรือ 1.84 กรัมต่อวัน
ขั้นที่ 2 การกระจายสัดส่วนพลังงานที่ควรได้รับ โจทย์กำหนดให้ คาร์โบไฮเดรต 60% โปรตีน 15% และไขมัน 25% ของจำนวนแคลอรีทั้งหมดต่อวัน
- 1) พลังงานจากคาร์โบไฮเดรต ร้อยละ 60 ของพลังงานทั้งหมด
![]()
= 1,140 กิโลแคลอรีต่อวัน - 2) พลังงานจากโปรตีน ร้อยละ 25 ของพลังงานทั้งหมด
![]()
= 745 กิโลแคลอรีต่อวัน - 3) พลังงานจากโปรตีน ร้อยละ 15 ของพลังงานทั้งหมด
![]()
= 285 กิโลแคลอรีต่อวัน
= 1,140 กิโลแคลอรีต่อวัน
= 745 กิโลแคลอรีต่อวัน
= 285 กิโลแคลอรีต่อวันขั้นที่ 3 การคำนวณหาปริมาณสารอาหารที่ร่างกายต้องการต่อวัน
- 1) ปริมาณสารอาหารคาร์โบไฮเดรต
![]()
= (คาร์โบไฮเดรต 1 กรัมให้พลังงาน 4 กิโลแคลอรี่)= 285 กรัม
- 2) ปริมาณสารอาหารไขมัน
![]()
= (ไขมัน 1 กรัม ให้พลังงาน 9 กิโลแคลอรี)= 285 กรัม
-
3) ปริมาณสารอาหารโปรตีน
![]()
= (โปรตีน 1 กรัม ให้พลังงาน 4 กิโลแคลอรี)= 71 กรัม
= (คาร์โบไฮเดรต 1 กรัมให้พลังงาน 4 กิโลแคลอรี่)
= (ไขมัน 1 กรัม ให้พลังงาน 9 กิโลแคลอรี)
= (โปรตีน 1 กรัม ให้พลังงาน 4 กิโลแคลอรี)ขั้นที่ 4 การกำหนดปริมาณอาหารที่คำนวณได้ โดยใช้รายการอาหารแลกเปลี่ยน (ตารางที่ 9.6)
ตารางที่ 9.6 การคำนวณกำหนดส่วนอาหารสำหรับพลังงาน 1,900 กิโลแคลอรี คาร์โบไฮเดรต วันละ 285 กรัม โปรตีน วันละ 71 กรัม และไขมัน วันละ 53 กรัม
| หมวดอาหาร | ส่วน | น้ำหนัก
(กรัม) |
คาร์โบไฮเดรต
(กรัม) |
โปรตีน
(กรัม) |
ไขมัน
(กรัม) |
พลังงาน
(กิโลแคลอรี่) |
| นมพร่องมันเนย | 0.5 | 120 | 6(12) | 4(8) | 2.5(8) | 60(150) |
| ผัก ข | 5 | 500 | 25(5) | 10(2) | – | 125(25) |
| ผลไม้ | 7 | ตามชนิด | 105(15) | – | – | 420(60) |
| น้ำตาล | 7 | 35(5) | 140(20) | |||
| รวมคาร์โบไฮเดรต | 171 | |||||
| ข้าวหรือธัญพืช
285-171 = 7.6 15 |
7.5 | ตามชนิด | 112.5(15) | 22.5(2) | – | 600(80) |
| คาร์โบไฮเดรตทั้งหมด | 283.5 | |||||
| รวมโปรตีน | 36.5 | |||||
| เนื้อสัตว์ (ข)
71-36.5 = 7.9 7 |
5 | ตามชนิด | 35(7) | 25(5) | 375(75) | |
| รวมโปรตีนทั้งหมด | 71.5 | |||||
| รวมไขมัน | 27.5 | |||||
| ไขมัน
53-27.5 = 5.1 5 |
4.5 | ตามชนิด | 22.5(5) | 202.5(45) | ||
| รวมไขมันทั้งหมด | 50 | |||||
| พลังงานทั้งหมด | 1,922.5 |
หมายเหตุ : สารอาหารคาร์โบไฮเดรต โปรตีน และไขมัน ±ไม่เกิน 3 กรัม (คาร์โบไฮเดรต = 282-288
โปรตีน = 68-74 และไขมัน = 50-56 กรัม)
พลังงานรวมทั้งหมด ±ไม่เกิน 30 กิโลแคลอรี (1,870-1,930 กิโลแคลอรี)
ในตัวอย่างตารางที่ 9.6 ที่คำนวณจะไม่ได้นำสัดส่วนของโซเดียมมาคำนวณด้วยในขั้นตอนนี้เพื่อสะดวกในการคำนวณ และเพิ่มส่วนผสมที่มีส่วนผสมของโซเดียมแตกต่างกันของ ผัก ข. และเครื่องปรุงรสที่มีโซเดียม จึงนำโซเดียมมาคำนวณในขั้นตอนที่ 6 ในส่วนของการกำหนดรายการอาหาร
ขั้นที่ 5 การแบ่งส่วนอาหารที่คำนวณไว้ทั้งวันเป็นมื้อ นำสัดส่วนอาหารที่ได้จากตารางที่ 9.6 มากำหนดมื้ออาหารเป็น 5 มื้อ ดังแสดงในตารางที่ 9.7
ตารางที่ 9.7 ตัวอย่างการแบ่งส่วนของอาหารเป็นมื้อสำหรับผู้ที่ต้องการพลังงาน 1,922.5 กิโลแคลอรี
| หมวดอาหาร | ส่วนอาหารต่อวัน | ส่วนอาหารแบ่งออกเป็นมื้อต่าง ๆ | ||||
| มื้อเช้า | มื้อว่างเช้า | มื้อกลางวัน | มื้อว่างบ่าย | มื้อเย็น | ||
| นมพร่องมันเนย
ผัก ข ผลไม้ น้ำตาล ธัญพืชหรือข้าว เนื้อสัตว์ (ง) ไขมัน |
0.5
5 7 7 7.5 5 4.5 |
–
1 2 1 2 1 1 |
0.5
– – – – – – |
–
2 1 3 2.5 2 1.5 |
–
– 2 2 – – – |
–
2 2 1 3 2 2 |
ขั้นที่ 6 การกำหนดรายการอาหารที่คำนวณได้ เนื่องจากเป็นผู้มีจำเป็นต้องลดโซเดียมในอาหารในการจัดรายการอาหารควรเลือกอาหารที่มีปริมาณโซเดียมน้อย ดังตัวอย่างในตารางที่ 9.8 และ 9.9
ตารางที่ 9.8 ตัวอย่างรายการอาหาร พลังงาน 1,922.5 กิโลแคลอรี คาร์โบไฮเดรต 283.5 กรัม
โปรตีน 71.5 กรัม ไขมัน 50 กรัม
| มื้อเช้า | ว่างเช้า | มื้อกลางวัน | ว่างบ่าย | มื้อเย็น |
| ข้าวต้มหมูสับ | นมพร่องมันเนย | ข้าวสวย
ไก่ผัดเปรี้ยวหวาน |
น้ำส้มคั่น | ข้าวสวย
ต้มยำไก่ใส่เห็ด ผัดฟักทองใส่ไข่ |
ตารางที่ 9.9 สัดส่วนและปริมาณอาหารในรายการอาหาร พลังงาน 1,922.5 กิโลแคลอรี คาร์โบไฮเดรต 283.5 กรัม โปรตีน 71.5 กรัม ไขมัน 50 กรัม และโซเดียมต่อวันน้อยกว่า 80 mEq. (หรือ 1,840 mg. ของโซเดียม)
| มื้ออาหาร | รายการอาหาร | ส่วนประกอบ | จำนวน
ส่วน |
น้ำหนัก
(กรัม) |
ปริมาณโซเดียม
ต่อหนึ่งหน่วย บริโภค |
โซเดียม
(mg.) |
| เช้า | 1. ข้าวต้มหมูสับ
2. มะละกอ |
ข้าวสวย
หอมหัวใหญ่สับ แครอทสับ เนื้อหมูบด น้ำมันพืช น้ำตาล น้ำปลาตราคนแบกกุ้ง มะละกอ |
2
0.5 0.5 1 1 1
2 |
110
50 50 40 1 ช้อนชา 5 5 230 |
11.5
4 58 23 – – 1,300 – |
23
2 29 23 – – 433.3* – |
| ว่างเช้า | นมพร่องมันเนย | นมพร่องมันเนย | 0.5 | 120 | 5 | 2.5 |
| กลางวัน | 1. ข้าวสวย
2. ไก่ผัดเปรี้ยว หวาน |
ข้าวสวย
เนื้อไก่ หอมหัวใหญ่ น้ำมันพืช น้ำตาล ซีอิ๊วขาวตราภูเขาทอง |
2.5
2 0.5 0.5 1 1 1.5 3 |
137.5
80 50 50 100 125 1¾ ช้อนชา 15 5 |
11.5
23 14 4 12 – – – 1179 |
28.75
46 7 2 12 – – – 393* |
| ว่างบ่าย | น้ำส้มคั้น
|
น้ำส้มคั้น
น้ำตาลใส่น้ำส้ม |
2
2 |
240
10 |
–
– |
–
– |
ตารางที่ 9.9 สัดส่วนและปริมาณอาหารในรายการอาหาร พลังงาน 1,922.5 กิโลแคลอรี คาร์โบไฮเดรต 283.5 กรัม โปรตีน 71.5 กรัม ไขมัน 50 กรัม และโซเดียมต่อวันน้อยกว่า 80 mEq. (หรือ 1,840 mg. ของโซเดียม)
| มื้ออาหาร | รายการอาหาร | ส่วนประกอบ | จำนวน
ส่วน |
น้ำหนัก
(กรัม) |
ปริมาณโซเดียม
ต่อหนึ่งหน่วย บริโภค |
โซเดียม
(mg.) |
| เย็น | 1. ข้าวสวย
2. ต้มยำไก่ให้เห็ด
3. ผัดฟักทองใส่ไข่
4. ส้มโอ |
ข้าวสวย
เนื้อไก่ เห็ดฟาง มะเขือเทศ หอมหัวใหญ่ นมพร่องมันเนย น้ำปลาตราคนแบกกุ้ง ไข่ไก่ น้ำมันพืช น้ำตาล น้ำมันหอยตรากู๊ดไลฟ์ ส้มโอ |
2
1 1 0.5 0.5 0.5
1 1 2 2
2 |
110
40 100 50 50 120 5 65 50 2 ช้อนชา 10 15 260 |
11.5
23 21 12 4 115 1,300 9.1 23 – – 200 – |
23
23 21 6 2 57.5 433.3* 9.1 23 – – 200* – |
| รวมปริมาณโซเดียมในอาหาร | 1799.45 | mg | ||||
หมายเหตุ : ข้อมูลจากเครื่องปรุงรสชนิดต่าง ๆ ดังแสดงในตารางที่ 9.10
ตารางที่ 9.10 ปริมาณโซเดียมฝนเครื่องปรุงรสชนิดต่าง ๆ
| เครื่องปรุงรส (ยี่ห้อ) | ปริมาณ/1 หน่วยบริโภค
(1 ชต. = 15 มิลลิลิตร) |
โซเดียม (mg.) | โซเดียม (mEq.) |
| น้ำปลา
ทิพรส เมกาเชฟ คนแบกกุ้ง ปลาหมึก หอยนางรม หอยหลอด ตราชั่ง กู๊ดไลฟ์ ซีอิ๊ว เด็กสมบูรณ์เพิ่มไอโอดีน แม่ครัวฉลากทอง เด็กสมบูรณ์ ง่วนทองฝาเขียว ภูเขาทองฉลากเขียว เมกาเชฟ กู๊ดไลฟ์ ซอสหอยนางรม เมกาเชฟ เด็กสมบูรณ์ แม็กกี้ แม่ครัว กู๊ดไลฟ์ |
1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ
1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ 1 ช้อนโต๊ะ
15 มิลลิลิตร 17 กรัม 14 กรัม 16 กรัม 15 กรัม |
1,620 1,520 1,300 1,200 1,195 1,170 1,170 770
1,390 1,270 1,240 1,180 1,179 1,060 560
690 610 540 440 200 |
70.43 66.09 56.52 52.17 51.96 50.87 50.87 33.48
60.43 55.22 53.91 51.30 51.26 46.09 24.35
30.00 26.52 23.48 19.13 8.70 |
ที่มา : ดัดแปลงจากวีรนุช และสิริสวัสดิ์, ม.ป.ป.
