ระบบทางเดินอาหาร ประกอบด้วย อวัยวะต่างๆมากมาย ได้แก่ หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ ทหารหนัก ตับ ถุงน้ำดี ท่อน้ำดี และ ตับอ่อน เราเรียกอวัยวะเหล่านี้ว่า เป็น “ระบบทางเดินอาหาร” (Gastrointestinal system)
การตรวจระบบทางเดินอาหาร นั้น เป็นการตรวจดูระบบและการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในทางเดินอาหาร เพื่อประเมินอาการและวินิจฉัยโรคที่อาจเกิดขึ้นจากความผิดปกติต่างๆ ซึ่งมีหลายวิธี เช่น การเอ็กซเรย์ (X-Ray) การตรวจเอ็กซเรย์คอมพิวเตอร์ (CT-Scan) การตรวจด้วยอัลตร้าซาวด์ (Ultrasound) การส่องกล้อง (Scope) เป็นต้น
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*
แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท
การตรวจระบบทางเดินอาหารแต่ละวิธีการจะขึ้นอยู่กับการวินิจฉัยของแพทย์ ตามความจำเป็นและความเหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละราย โดยในที่นี้จะขอกล่าวถึง การตรวจระบบทางเดินอาหารด้วยวิธีอัลตราซาวด์ต่อไป
อัลตร้าซาวด์คืออะไร
อัลตร้าซาวด์ (Ultrasound) คือ การตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงเป็นการตรวจทางการแพทย์ที่นำมาใช้ประโยชน์ในการตรวจอวัยวะต่างๆของร่างกาย โดยไม่เป็นอันตราย ซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ คือ การตรวจเพื่อการวินิจฉัยและ การตรวจเพื่อการรักษา ซึ่งมีข้อสังเกต ดังนี้
1. การตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงเพื่อการวินิจฉัย (Diagnostic ultrasound หรือ sonography หรือ ultrasonography) เป็นการใช้คลื่นเสียงเพื่อสร้างภาพของอวัยวะและโครงสร้างภายในร่างกายเพื่อช่วยในการวินิจฉัยภาวะทางการแพทย์ ภาพที่สร้างขึ้นจากการตรวจนี้เรียกว่า sonograms โดยในเวลาตรวจผู้เชี่ยวชาญจะทาเจลที่มีคุณสมบัติสื่อคลื่นเสียงลงผิวหนังบริเวณที่จะตรวจ จากนั้น จะใช้ ทรานดิวเซอร์ Transducer (หน้าตาเหมือนบาร์โค้ด) วางลงบนผิวหนังเพื่ออ่านคลื่นที่ส่งสะท้อนกลับมาเป็นภาพ
2. การใช้คลื่นเสียงความถี่สูงเพื่อรักษา เช่น เพื่อเปลี่ยนแปลงหรือทำลายเนื้อเยื่อ วิธีการทำนั้นมีความหลากหลายขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ที่ต้องการรักษา ภาวะต่างๆ ที่สามารถใช้รักษาด้วยวิธีนี้ เช่น การสลายนิ่วในถุงน้ำดี การทำลายเนื้องอกในมดลูกที่ไม่ใช่มะเร็ง การสลายต้อกระจกเป็นต้น
การอัลตร้าซาวน์ระบบทางเดินอาหาร จึงสามารถทำได้ โดยมีวัตถุประสงค์ ทั้ง 2 ประการ คือ เพื่อการวินิจฉัยและเพื่อการรักษา ซึ่งมีความสำคัญดังนี้
1. เป็นการตรวจเพื่อประเมินการทำงานของระบบทางเดินอาหาร เช่น
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*
แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท
- ดูความผิดปกติทั่วไป เช่น นิ่วในไต นิ่วในถุงน้ำดี ก้อนเนื้อในตับ ก้อนในกระเพาะอาหาร ลำไส้ เป็นต้น
- ติดตามดูความเปลี่ยนแปลงของโรค เช่น อาจเคยมีประวัติพบก้อนเนื้อในระบบทางเดินอาหาร เพื่อประเมินและติดตามความก้าวหน้าว่าก้อนมีขนาดโตขึ้นหรือไม่
- เพื่อแยกสาเหตุและอาการที่อาจเกิดขึ้น ร่วมกับ การวินิจฉัยแยกโรค ร่วมกับ วิธีอื่นๆ
2. เป็นการตรวจดูการทำงานของอวัยวะในระบบทางเดินอาหารส่วนบน (Upper GI tract) ประกอบไปด้วย หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร และลำไส้เล็กตอนบน
3. เป็นการตรวจอวัยวะในระบบทางเดินอาหารส่วนล่าง (LowerGI tract) ประกอบไปด้วย ลำไส้เล็กตอนล่าง ลำไส้ใหญ่ลงมาจนถึงทวารหนัก
ซึ่งอวัยวะทั้งหมดของทั้ง 2 ส่วนนี้ สามารถเกิดความผิดปกติได้ เช่น มีภาวะเลือดออก ตรวจพบก้อนเนื้อและความผิดปกติอื่นๆ ทั้งนี้การตรวจระบบทางเดินอาหารด้วยการอัลตร้าซาวด์ มีข้อจำกัดในการตรวจและต้องเตรียมตัวก่อนการตรวจดังนี้
ข้อควรคำนึงในการตรวจระบบทางเดินอาหารด้วยอัลตร้าซาวด์
- อัลตร้าวซาวด์ไม่สามารถใช้การตรวจอวัยวะส่วนที่มีลมได้ เช่นปอด กระเพาะอาหาร เป็นต้น ทั้งนี้เพราะอากาศจะไม่สะท้อนคลื่นสัญญาณกลับ ทำให้ไม่สามารถรับสัญญาณมาสร้างภาพได้
- อัลตร้าซาวด์ไม่สามารถใช้ตรวจอวัยวะที่เป็นกระดูกได้ เพราะกระดูกจะสะท้อนคลื่นกลับหมด ไม่สามารถทะลุทะลวงลงไปยังอวัยวะต่างๆ ได้
- ผู้ป่วยต้องงดอาหาร และเครื่องดื่มที่มีไขมันทุกชนิด ประมาณ 4-6 ชั่วโมง (สามารถดื่มน้ำเปล่าได้) พร้อมกลั้นปัสสาวะเอาไว้ เพราะจะสามาถมองเห็นอวัยวะในช่องท้องทั้งหมดได้อย่างชัดเจน
- กรณีที่แพทย์สงสัยว่าเป็นไส้ติ่งอักเสบห้ามผู้ป่วยดื่มน้ำและรับประทานอาหารทุกชนิด ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับดุลพินิจของแพทย์
