การตรวจ 5-HIAA โดยเก็บตัวอย่างจากปัสสาวะไปทดสอบ ทำเพื่อวินิจฉัยและติดตามเนื้องอกคาร์ซินอยด์ มีอาการแบบไหนจึงควรเข้ารับการตรวจ ควรเก็บปัสสาวะตัวอย่างอย่างไรจึงให้ผลการตรวจที่แม่นยำ ผลการตรวจที่ออกมาหมายความว่าอย่างไร หาคำตอบได้จากบทความนี้
ชื่ออื่น: HIAA, Serotonin Metabolite
ชื่อทางการ: 5-Hydroxyindoleacetic Acid
จุดประสงค์ของการตรวจ 5-HIAA
การตรวจ 5-HIAA ในปัสสาวะทำเพื่อช่วยวินิจฉัยและติดตามการรักษาที่เกี่ยวกับเนื้องอกคาร์ซินอยด์ ซึ่งเป็นกลุ่มเซลล์ประสาทต่อมไร้ท่อ (Neuroendocrine) เนื้องอกที่พบอาจเป็นเพียงเซลล์เติบโตช้าที่ไม่มีเชื้อมะเร็ง หรือมีเชื้อมะเร็ง ส่วนใหญ่ราว 2 ใน 3 มักก่อตัวขึ้นในระบบทางเดินอาหาร เช่นในไส้ติ่ง ส่วนที่เหลือมักเกิดขึ้นในปอด แต่อวัยวะอื่นก็อาจเกิดได้เช่นกัน
เมื่อไรที่ต้องตรวจ 5-HIAA?
ผู้ควรไปตรวจ 5-HIAA คือผู้มีอาการที่บ่งชี้ถึงการมีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ ดังนี้
- ใบหน้าและคอเป็นสีแดง ซึ่งมักปรากฏเป็นสีแดงเข้มและมักเกิดขึ้นแบบเฉียบพลัน
- ท้องร่วง คลื่นไส้ อาเจียน
- หัวใจเต้นเร็ว
- มีเสียงวี้ดขณะหายใจ ไอ หายใจลำบาก
อย่างไรก็ตาม แพทย์อาจตรวจ 5-HIAA เป็นช่วงๆ เพื่อติดตามประสิทธิผลของการรักษาในคนที่ได้รับการวินิจฉัยว่ามีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ และรักษาเนื้องอกคาร์ซินอยด์ที่หลั่งสารเซโรโทนิน
วิธีเก็บตัวอย่างปัสสาวะเพื่อตรวจ 5-HIAA
ให้เก็บตัวอย่างปัสสาวะที่ขับถ่ายออกมาทุกครั้ง ตลอดเวลา 24 ชั่วโมง เก็บไว้ในสถานที่ที่เย็นและมืด เช่น ตู้เย็น สาเหตุที่ต้องทำเช่นนี้เนื่องจากความเข้มข้นของ 5-HIAA ในปัสสาวะผันผวนตลอดวัน การเก็บปัสสาวะของทั้งวันจะทำให้ตรวจพบการเพิ่มขึ้นของ 5-HIAA ได้ดีกว่าการตรวจสุ่มเพียงเวลาเดียว
วิธีเตรียมตัวเพื่อให้ตัวอย่างปัสสาวะมีคุณภาพ
การเตรียมตัวก่อนเก็บตัวอย่างมีผลต่อความแม่นยำของผลตรวจ 5-HIAA ทั้งนี้อาหารบางชนิด เช่น อะโวคาโด กล้วย สับปะรด พลัม วอลนัท มะเขือเทศ กีวี มะเขือม่วง สามารถเป็นอุปสรรคต่อการวัด 5-HIAA ได้ ดังนั้นผู้จะเข้ารับการตรวจจึงควรหลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารเหล่านี้ เป็นเวลา 3 วันก่อนและระหว่างเก็บปัสสาวะ
นอกจากนี้มียาหลายชนิดที่สามารถส่งผลต่อการตรวจ ผู้ที่จะเข้ารับการตรวจควรปรึกษาแพทย์ก่อนลดหรือหยุดยาชนิดใดก็ตาม
รายละเอียดการตรวจ 5-HIAA
5-HIAA หรือ 5-Hydroxyindoleacetic Acid เป็นสารหลักตัวแรกๆ ที่เกิดขึ้นจากกระบวนการเมตาบอลิซึม (Primary Metabolite) ของเซโรโทนิน ซึ่งเซโรโทนินเป็นสารสื่อประสาทที่ส่งสัญญาณระหว่างเซลล์ประสาท การตรวจ 5-HIAA นี้จะเป็นการวัดปริมาณของ 5-HIAA ในปัสสาวะ
หลังจากที่ร่างกายใช้เซโรโทนิน เซโรโทนินจะถูกย่อยสลายในตับ จากนั้น 5-HIAA ซึ่งเป็นเมตาบอไลต์ (สารที่เกิดจากกระบวนการเมตาบอลิซึม) ของเซโรโทนินจะถูกขับออกมาพร้อมกับปัสสาวะ ซึ่งโดยทั่วไปแล้วจะพบ 5-HIAA ในปัสสาวะเพียงเล็กน้อย แต่หากมีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ (Carcinoid Tumors) บางชนิด ร่างกายจะเกิดการเปลี่ยนแปลง โดยอาจผลิตทั้งเซโรโทนิน และ 5-HIAA ปริมาณมาก
เซโรโทนินนั้นอาจหลั่งออกมาอย่างต่อเนื่องหรือเป็นระยะ และสามารถทำให้ปริมาณของ 5-HIAA ในปัสสาวะเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ
ความหมายของผลตรวจ
- คนที่ไม่มีอาการ และไม่มีระดับ 5-HIAA สูงเกินปกติ แสดงว่าไม่มีแนวโน้มที่จะมีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ชนิดที่หลั่งเซโรโทนิน
- คนที่มีอาการบ่งชี้ว่ามีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ อีกทั้งระดับยัง 5-HIAA สูงอย่างมีนัยสำคัญ แสดงว่ามีความเสี่ยงที่จะมีเนื้องอก แต่ยังต้องตรวจวินิจฉัยต่ออีกด้วยการเก็บชิ้นส่วนของเนื้องอกในร่างกายไปตรวจ และติดตามผลการตรวจที่ผิดปกติเป็นประจำ
- คนที่มีอาการบ่งชี้ว่ามีเนื้องอกคาร์ซินอยด์ และความเข้มข้นของ 5-HIAA อยู่ในระดับปกติ อาจมีเนื้องอกที่ไม่ได้หลั่งเซโรโทนิน หรือมีเนื้องอกที่เพียงหลั่งเซโรโทนินเป็นช่วงๆ
- สำหรับคนที่อยู่ในช่วงติดตามการรักษาเนื้องอกคาร์ซินอยด์ การลดลงของระดับ 5-HIAA แสดงว่ามีการตอบสนองต่อการรักษาที่ดี ในทางกลับกัน หาก 5-HIAA มีระดับสูงหรือเข้มข้นมากเกินไปอย่างต่อเนื่อง แสดงให้เห็นว่าการรักษาไม่ประสบผลสำเร็จ
สิ่งที่ควรรู้เกี่ยวกับการตรวจ 5-HIAA
มียาหลายชนิดสามารถส่งผลต่อการตรวจ 5-HIAA โดยยาที่สามารถเพิ่มระดับของ 5-HIAA ได้แก่ ยาพาราเซตามอล คาเฟอีน ยาเอฟีดรีน ยาไดแอซิแพม นิโคติน กลีเซอริลไกวอะโคเลต (เป็นส่วนผสมที่พบได้ในยาแก้ไอบางชนิด) และฟีโนบาร์บิทัล
ส่วนยาที่สามารถลด 5-HIAA ได้แก่ ยาแอสไพริน เอทิลแอลกอฮอล์ อิมิพรามีน เลโวโดปา กลุ่มยาต้านเศร้า (Monoamine Oxidase Inhibitor (MAOI)) เฮปาริน ไอโซไนอาซิด เมทิลโดปา และยากลุ่มไตรไซคลิก
อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์ก่อนลดหรือหยุดรับประทานทานยาชนิดใดๆ ก็ตามที่รับประทานเป็นประจำอยู่
ที่มาของข้อมูล
labtestsonline, 5-HIAA (https://labtestsonline.org/tests/5-hiaa), 14 January 2019.
