สารสื่อประสาท เป็นสารเคมีชนิดพิเศษที่เกิดขึ้นในร่างกายของมนุษย์ตามธรรมชาติ มีหน้าที่ส่งสัญญาณประสาทจากสมองส่วนหนึ่งไปอีกส่วนหนึ่ง และส่งสัญญาณจากสมองไปสู่ทั่วร่างกาย สารสื่อประสาททำงานโดยการส่งสัญญาณทางเคมีระหว่างเซลล์ประสาทที่เรียกว่านิวรอน (Neuron) ซึ่งพบได้ทั่วสมอง ไขสันหลัง และระบบประสาททั้งหมด ในสมองของมนุษย์มีสารสื่อประสาทหลายสิบตัวที่แตกต่างกัน เช่น
- กลูตาเมต (Glutamate)
- เซโรโทนิน (Serotonin)
- โดปามีน (Dopamine)
- อะซีติลโคลีน (Acetylcholine)
- กาบา (GABA)
- ฮิสทามีน (Histamine)
สารสื่อประสาท แบ่งออกเป็น 3 ชนิดหลัก ได้แก่
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*
แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท
- สารสื่อประสาทชนิดกระตุ้น (Excitatory neurotransmitters) เช่น อิพิเนฟริน (Epinephrine) นอร์อิพิเนฟริน (Norepinephrine) มีหน้าที่กระตุ้นให้เกิดการทำงานของเซลล์ประสาท
- สารสื่อประสาทชนิดยับยั้ง (Inhibitory neurotransmitters) เช่น เซโรโทนิน และกาบา มีหน้าที่ยับยั้งหรือลดการทำงานของเซลล์ประสาท
- สารสื่อประสาทชนิดเปลี่ยนแปลง (Modulatory neurotransmitters) สารสื่อประสาทประเภทนี้ สามารถส่งผลต่อเซลล์ประสาทหลายๆ เซลล์ในเวลาเดียวกัน และอาจส่งผลต่อสารสื่อประสาทชนิดอื่นๆ ได้ด้วย
ทั้งนี้ สารสื่อประสาทบางชนิดก็มีหน้าที่เป็นทั้งตัวกระตุ้นและตัวยับยั้งได้เช่นกัน เช่น โดปามีน
ยารักษาโรค กับตัวรับสารสื่อประสาท
มียารักษาอาการเจ็บป่วยทางจิตและระบบประสาทหลายตัวที่ออกฤทธิ์โดยพุ่งเป้าไปที่สารสื่อประสาทในสมอง หรือตัวรับสารสื่อประสาทบนเซลล์ที่มีทำหน้าที่รับสัญญาณทางเคมี
ยาที่เข้าไปจับกับตัวรับสารสื่อประสาท ซึ่งเป็นการเลียนแบบการทำงานของสารสื่อประสาทนั้นๆ จะเรียกว่าอะโกนิสต์ (Agonist) เช่น ยาแก้ปวดกลุ่มโอปิออยด์ (Opioid) เช่น มอร์ฟีน (Morphine) และโคเคน (Cocaine) ที่มีกลไกออกฤทธิ์โดยเข้าไปจับกับตัวรับสารสื่อประสาทและกระตุ้นให้ความรู้สึกปวดคลายลง
ในขณะที่ยากลุ่มแอนตาโกนิสต์ (Antagonist) จะทำหน้าที่ยับยั้งการตอบสนองทางเคมีของตัวรับสารสื่อประสาท เช่น โคลซาปีน (Clozapine) และฮาโลเพอริดอล (Haloperidol) ที่ออกฤทธิ์โดยยับยั้งการทำงานของตัวรับโดปามีนภายในสมอง
สารสื่อประสาทกับอาการติดยา
ยาเสพติดบางชนิด เช่น โคเคน (Cocaine) เมทแอมเฟตามีน (Methamphetamine) เฮโรอีน (Heroin) กัญชา (Marijuana) นิโคติน (Nicotine) แอลกอฮอล์ และยาแก้ปวดบางชนิดที่มีฤทธิ์รุนแรงสามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมหลังใช้ได้ โดยจะไปขัดขวางการทำงานของสารสื่อประสาทและการสื่อสารระหว่างเซลล์ในสมอง
