ปีบ เป็นพันธุ์ไม้พื้นเมืองของพม่าและไทยที่ขึ้นกระจัดกระจายอยู่ทั่วไปตามป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้งทางภาคเหนือ ภาคตะวันตก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เนื่องด้วยความหอมของดอกปีบ ผู้คนจึงนิยมปลูกไว้ตามบ้านเรือนเพื่อให้ร่มเงา และนำส่วนต่างๆ ของดอกปีบมาใช้เป็นสรรพคุณทางยา
ชื่อวิทยาศาสตร์ Millingtonia hortensis L.f.
ชื่อวงศ์ BIGNONIACEAE
ชื่ออังกฤษ Cork tree, Indian cork tree
ชื่อท้องถิ่น กาซะลอง กาดสะลอง เต็กตองโพ่ ก้องกลางดง
หมายเหตุ ปีบที่กล่าวถึงในบทความนี้ เป็นพรรณไม้คนละชนิดกันกับปีบฝรั่ง ซึ่งมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Laurentia longiflora (L.) Peterm. มีชื่อพ้องว่า Isotoma longiflora (Mill.) Presl จัดอยู่ในวงศ์ CAMPANULACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของปีบ
ปีบเป็นไม้ยืนต้น สูง 10-15 เมตร เปลือกต้นผิวขรุขระ ใบประกอบแบบขนนก 2-3 ชั้น ใบย่อยรูปไข่แกมรูปหอก ปลายใบแหลม ขอบใบหยักเว้า หรือหยักกลมๆ โคนใบกลมมีต่อมขนอยู่ตรงมุมระหว่างเส้นกลางใบและเส้นใบ ดอกออกเป็นช่อใหญ่ตั้งตรง เป็นช่อแบบกระจะ ดอกมีขนสั้นๆ มีกลิ่นหอม ดอกสีขาว กลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปหลอดเรียวยาว แยกเป็น 5 แฉก ผลเป็นฝักแบนยาว ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดเป็นลักษณะเยื่อบางๆสีขาว ต้นอ่อนงอกจากรากแผ่ไปรอบต้น
สรรพคุณของต้นปีบ
ส่วนของประกอบของต้นปีบที่สามารถนำมาปรุงยาได้ คือ ใบ ราก ดอก และเปลือก ซึ่งมีวิธีทำและสรรพคุณดังนี้
- แพทย์ตามชนบท ใช้ทั้งส่วนรากและส่วนดอกปรุงเข้าตำรับยาบำรุงปอด แก้หืด แก้วัณโรคและแก้ปอดพิการ ซึ่งทำให้เกิดอาการหอบและเหนื่อย โดยอาจจะผสมกับเกสรดอกไม้ชนิดต่างๆ หรือเครื่องยาสมุนไพรที่มีกลิ่นหอม เช่น กฤษณา กระลำพัก ขอนดอก เป็นต้น ปรุงในรูปแบบยาต้มดื่ม รับประทานก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ติดต่อกัน 7-15 วัน หรือบดเป็นผงผสมกับยาสูบ แล้วม้วนใส่กระดาษเป็นยาสำหรับสูบดม หรือยานัตถุ์ก็ได้
- ส่วนดอก มีกลิ่นหอม รสขมเย็น ปรุงเข้าตำรับยาบำรุงน้ำดี แก้ไข้ เจริญอาหาร บำรุงกำลัง บำรุงโลหิต โดยอาจจะผสมกับ บอระเพ็ด สะเดา มะตูม น้ำผึ้ง และฝาง ปรุงในรูปแบบยาต้มดื่ม รับประทานก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ติดต่อกัน 7 วัน
- โบราณนำดอกสด มาต้มในน้ำเดือดผสมกับดอกกานพลู รักษาอาการเหงือกบวม อาการปวดเหงือก เลือดออกตามไรฟัน และทำให้กลิ่นปากหอมชื่นใจ
- ใบแห้งใช้ม้วนเป็นบุหรี่สูบ เพื่อช่วยขยายหลอดลมและรักษาอาการหอบหืด รักษาริดสีดวงจมูก
- ใบสดนำมาตำให้แหลก แล้วพอกบริเวณแผลสด หรือแผลถลอก หรือใช้ในการห้ามเลือด
- ชาวเผ่าอีก้อและลีซอ ใช้เปลือกต้นมาต้มในน้ำเดือดแล้วดื่มเพื่อรักษาอาการท้องร่วง
ประโยชน์ด้านอื่นๆ ของต้นปีบ
- เปลือกไม้ของต้นปีบสามารถนำมาใช้ทำหีบใส่ของ ทำแผ่นกระดาน เครื่องเรือน หรือทำเป็นจุกไม้ก๊อกอุดขวดสุราได้
- คนไทยโบราณเชื่อว่า บ้านที่ปลูกต้นปีปไว้ประจำบ้านจะทำให้เก็บเงินเก็บทองได้มาก เพราะปีป เป็นภาชนะที่ใช้บรรจุของ ซึ่งคนไทยโบราณจะเรียกภาชนะใส่ของที่มีค่าว่า ปีปเงิน ปีปทอง
ข้อควรระวังในการใช้ปีบ
ปีบเป็นสมุนไพรที่มีการใช้ตามภูมิปัญญาแผนโบราณ สามารถนำไปสูบได้ เนื่องจากปีบมีฤทธิ์ขยายหลอดลม แต่ปีบก็มีความเป็นพิษมาก หากใช้ในปริมาณที่มากเกินไปอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อร่างกาย
