อาการอาเจียน เป็นอาการที่แยกจากกันกับอาการถ่ายเหลว แต่หากอาการทั้งสองนี้มาเกิดร่วมกัน เรียกว่า ท้องเสียอาเจียน เกือบทั้งหมดเกิดจากการอักเสบและเกิดโรคในระบบทางเดินอาหาร ที่เรียกว่า ทางเดินอาหารอักเสบ (Gastro-enteritis)
การอักเสบของทางเดินอาหาร เกือบทั้งหมดมีสาเหตุจากการกินหรือชนิดอาหารที่เข้าไปในร่างกาย มีส่วนน้อยมากที่เกิดจากการเคลื่อนที่ของทางเดินอาหารที่ผิดปกติหรือเกิดจากฮอร์โมนในร่างกายที่ผิดปกติ
สาเหตุของท้องเสียอาเจียนจากทางเดินอาหาร
อาการท้องเสียอาเจียนจากทางเดินอาหารที่พบบ่อย มาจาก 3 สาเหตุ ดังนี้
1. การติดเชื้อ
เป็นสาเหตุหลักที่พบในประเทศเขตร้อนเช่นประเทศไทย สุขอนามัยในการประกอบอาหารและการล้างมือคือปัจจัยสำคัญของการติดเชื้อ
เชื้อก่อโรคที่พบเป็นหลักของการเกิดทางเดินอาหารอักเสบคือเชื้อไวรัส ไม่ว่าจะเป็นไวรัสที่ก่อโรคทางเดินอาหารอักเสบ หรือไวรัสทางเดินหายใจก็สามารถทำให้มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน ถ่ายเหลว ได้ทั้งสิ้น
ส่วนสาเหตุจากการติดเชื้อแบคทีเรียพบไม่มากเท่าไวรัส ดังนั้นการติดเชื้อส่วนมากจึงไม่ได้ต้องการยาฆ่าเชื้อแบคทีเรีย
2. จากสารพิษในอาหาร
สารพิษในอาหารอาจจะมาจากการปนเปื้อนสารเคมี การแปรรูปของสารเคมีเมื่อได้รับความร้อนหรือความชื้น สารเคมีจากการหมักตัวของจุลชีพในอาหาร หรือสารพิษที่แบคทีเรียสร้างขึ้นมา
การอักเสบจากสารพิษนี้ ร่างกายจะตอบสนองเร็ว อาการหลักที่พบคืออาการคลื่นไส้อาเจียน มักจะอาเจียนรุนแรงเป็นอาหารที่รับประทานเข้าไป ส่วนอาการถ่ายเหลวจะไม่รุนแรงและเกิดตามมาทีหลัง
3. จากการแพ้อาหาร
ปฏิกิริยาภูมิแพ้สามารถเกิดได้หลายรูปแบบ รูปแบบที่ไม่รุนแรงแต่พบบ่อยมากคือคลื่นไส้อาเจียนและถ่ายเหลว อาการจะแยกยากจากสารพิษในอาหาร
สิ่งที่พอจะแยกได้คือ หากรับประทานอาหารแบบเดียวกันซ้ำอีกจะเกิดอาการเหมือนเดิม และเมื่อหลีกเลี่ยง อาการจะดีขึ้น
สาเหตุจากนอกทางเดินอาหารพบได้น้อยกว่ามาก และจะต้องพิสูจน์หลักฐานที่ชัดเจนว่าทำให้เกิดอาการ จึงจะสามารถระบุได้ว่ามาจากนอกทางเดินอาหารจริงๆ
เช่น การติดเชื้อในกระแสเลือดโดยที่ไม่ได้มีต้นกำเนิดจากทางเดินอาหาร สามารถทำให้คลื่นไส้อาเจียนถ่ายเหลวได้เช่นกัน ปฏิกิริยาแพ้ยาก็สามารถเกิดอาการได้เช่นกัน
ข้อสังเกตของโรคที่มีสาเหตุนอกทางเดินอาหารคือ มักจะมีอาการในระบบอวัยวะอื่นๆ ร่วมด้วย ไม่เพียงแค่เด่นที่ระบบทางเดินอาหารเพียงอย่างเดียว
อาการของระบบทางเดินอาหารอักเสบ
หลักการคือ ร่างกายจะมีการต่อต้านต่อการระคายเคือง โดยมีอาการปวดท้อง คลื่นไส้ อาเจียน อันเป็นอาการของการเคลื่อนที่ที่ผิดปกติของกระเพาะอาหารและลำไส้ เพื่อบีบไล่ของเสียออกนอกร่างกายแบบย้อนทาง
ส่วนการถ่ายเหลวนั้น นอกจากเป็นปฏิกิริยาต่อการระคายเคืองแล้ว ยังจะเกิดจากการอักเสบทำลายของเยื่อบุผนังลำไส้ เมื่อลำไส้ไม่สามารถดูดสารอาหารและน้ำได้ จึงถ่ายเหลวและสูญเสียเกลือแร่ทางอุจจาระ
อาการอื่นที่อาจพบได้ร่วมกับอาการอาเจียนถ่ายเหลว
ระหว่างถ่ายเหลวอาจมีอาการอื่นร่วมด้วย ดังนี้
- เกิดอาการปวดท้อง จากการบีบตัวที่เพิ่มขึ้นทั้งจากสารระคายเคืองและจากฮอรืโมนของร่างกายเพื่อต้านการอักเสบ
- เป็นไข้ ในช่วงแรกของการอาเจียนถ่ายเหลวจะมีไข้ต่ำๆ ได้จากปฏิกิริยาการอักเสบและการขาดน้ำ เมื่อร่างกายขับของเสียและชดเชยน้ำและเกลือแร่ได้ดีพอ อาการไข้จะลดลงเอง ดังนั้นไม่อาจใช้อาการไข้มาเป็นสิ่งบ่งชี้ว่าเกิดการติดเชื้อรุนแรงได้ จะต้องสังเกตอาการไข้ว่าต่อเนื่องหรือไม่ หากเกิน 2-3 วันหรือมีอาการร่วมอื่นๆ จะพิจารณาเรื่องการติดเชื้อมากขึ้น
- ปวดเมื่อยตามเนื้อตัว ปวดศีรษะ พบอาการเช่นนี้ได้จากปฏิกิริยาของร่างกายเพื่อต่อต้านสิ่งแปลกปลอม และบางส่วนเกิดจากการขาดสารน้ำในร่างกาย
- เกิดอาการหน้ามืด วิงเวียน ใจสั่น เกิดจากการขาดสารน้ำในร่างกาย เพราะสูญเสียไปจากทางเดินอาหาร โดยเฉพาะการถ่ายเหลว จะมีอาการอ่อนเพลียได้มาก เพราะร่างกายขาดความสามารถในการดูดซึมสารน้ำและเกลือแร่ไป
การรักษาโรคอาเจียนถ่ายเหลวเบื้องต้น
การรักษาประกอบด้วยการรักษาสาเหตุ การชดเชยสารน้ำที่สูญเสีย และการประคับประคองอาการ
การใช้ยาเพื่อหยุดการเคลื่อนที่ของลำไส้จะใช้เมื่อจำเป็นเท่านั้น ถ้าให้การรักษาประคับประคองที่ดี อาการนี้มักจะหายเองใน 2-3 วัน
การรักษาหลักคือการชดเชยสารน้ำ
การชดเชยสารน้ำที่สูญเสียไป แนะนำให้ดื่มน้ำผสมผงเกลือแร่ สำหรับรักษาอาการถ่ายเหลวเท่านั้น ห้ามใช้ผงเกลือแร่สำหรับสูญเสียเหงื่อจากการออกกำลังกาย
โดยผสมน้ำดื่มตามสัดส่วน โดยทั่วไปคือหนึ่งซองต่อน้ำสุก 200 ซีซี ดื่มทีละน้อยแต่ดื่มบ่อยๆ ประมาณปริมาณเท่าๆ กับที่ถ่ายเหลวอาเจียนออกมา
ในกรณีอาเจียนรุนแรงหรือมีอาการหน้ามืดรุนแรง อาจต้องให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
การรักษาที่สาเหตุ
เนื่องจากสาเหตุการเกิดโรคส่วนมากไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ดังนั้นจึงไม่มีคำแนะนำให้ยาฆ่าเชื้อแบคทีเรียทันทีเมื่อเกิดอาการ จะพิจารณาให้ต่อเมื่อมีความจำเป็น เช่น ติดเชื้อรุนแรง ติดเชื้อเข้ากระแสเลือด หรือเป็นผู้ป่วยที่ภูมิคุ้มกันไม่ดี
ในกรณีเกิดจากการพิษ หรือการปนเปื้อนในอาหาร หรือการแพ้อาหาร หากเลี่ยงอาหารนั้น อาการจะค่อยๆ ลดลงจนหายดีในที่สุด ยกเว้นอาการรุนแรงมากจึงพาไปพบแพทย์
การประคับประคอง
สามารถใช้ยาลดอาการอาเจียน ทั้งยาฉีดและยากิน หากอาการอาเจียนมากจนดื่มน้ำเกลือแร่ไม่ได้
ไม่แนะนำให้ยาหยุดถ่าย ยกเว้นจะได้รับการประเมินแล้วว่าไม่ได้เกิดจากการติดเชื้อรุนแรง เพราะอาจเป็นการเพิ่มโอกาสการติดเชื้อหากไม่สามารถขับถ่ายอุจจาระและเชื้อโรคออกมาได้
เปรียบเทียบราคาและแพ็กเกจตรวจสุขภาพ จากคลินิกและโรงพยาบาลใกล้คุณ และไม่พลาดทุกการอัปเดตเรื่องสุขภาพและโปรโมชั่นเมื่อกดดาวน์โหลดแอป iOS และ Android
