พทป. บุญศิริ คณะภักดิ์ แพทย์แผนไทยประยุกต์
เขียนโดย
พทป. บุญศิริ คณะภักดิ์ แพทย์แผนไทยประยุกต์

คนยุคใหม่รู้จักกันไหม “อยู่ไฟหลังคลอด”

รู้จัก การอยู่ไฟหลังคลอด ภูมิปัญญาไทยเพื่อให้สุขภาพคุณแม่มือใหม่แข็งแรง
เผยแพร่ครั้งแรก 16 ก.ค. 2019 อัปเดตล่าสุด 2 ธ.ค. 2022 เวลาอ่านประมาณ 4 นาที
คนยุคใหม่รู้จักกันไหม “อยู่ไฟหลังคลอด”

เรื่องควรรู้

ขยาย

ปิด

  • การอยู่ไฟ เป็นศาสตร์การแพทย์แผนไทยโบราณ คือการให้มารดาที่เพิ่งคลอดนอนพักบนแคร่ไม้ไผ่ และสุมกองไฟให้อบอุ่นด้านล่างประมาณ 7-30 วัน โดยไม่ต้องทำงาน ขณะนอนคุณแม่ต้องขาชิดกันเพื่อให้แผลสมานเร็ว
  • แต่ปัจจุบันด้วยสภาพสังคม ความรู้ ที่เปลี่ยนไป จึงมีการนวดกระตุ้นร่วมกับประคบสมุนไพร หรือทับหม้อเกลือเพื่อให้เลือดไหลเวียน ผ่อนคลาย ลดอาการช้ำบวม ช่วยให้รูขุมขนเปิดขับเหงื่อ หากประคบเต้านมอาจช่วยให้น้ำนมไหลเวียนดีขึ้น
  • สิ่งที่ควรระวังคือ ไม่ควรอยู่ไฟขณะมีไข้หรืออ่อนเพลียมาก หมั่นคอยสังเกตอาการว่าเลือดออกมากขึ้นหรือปวดมากขึ้นไหม หากเป็นมากขึ้นควรรีบไปพบแพทย์
  • การอยู่ไฟควรทำภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ แพทย์แผนไทยประยุกต์ แพทย์แผนไทย แพทย์พื้นบ้านที่มีใบประกอบโรคศิลป์ เพื่อให้แพทย์ประเมินความเหมาะสม เช่น อาการอักเสบ ความร้อนของไฟ ระยะเวลาที่ควรอยู่ไฟ  
  • ดูแพ็กเกจฝากครรภ์ คลอดบุตรได้ที่นี่

การอยู่ไฟ เป็นวิธีการดูแลมารดาหลังคลอดด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย โบราณเชื่อว่าในระยะหลังคลอดช่วงแรกๆ ทารกและมารดายังไม่แข็งแรง อาจเกิดอันตรายได้ง่าย จึงให้มีการอยู่ไฟหลังคลอด หรืออยู่เดือนไฟ 

ในสมัยโบราณหญิงหลังคลอดทุกคนต้องอยู่ไฟ โดยให้นอนบนไม้กระดานแผ่นเดียว เรียกว่า “กระดานไฟ” หรือนอนบนแคร่ไม้ไผ่ ก่อไฟให้พอร้อนด้านล่าง หรือใกล้ๆ กระดาน ขณะนอนคุณแม่ต้องขาชิดกันเพื่อให้แผลสมานเร็ว มีญาติหรือสามีคอยดูไม่ให้ไฟร้อนเกินไป

แพ็กเกจที่คุณอาจสนใจ
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*

แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท

ช่วงอยู่ไฟห้ามหญิงหลังคลอดทำงาน ห้ามออกไปนอกบ้านเป็นเวลา 7-15 วัน บางรายอาจอยู่นอนถึง 1 เดือน ซึ่งเชื่อกันว่าหากคุณแม่รายไหนไม่ได้อยู่ไฟจะมีอาการผิดปกติเมื่ออายุมากขึ้น เช่น หนาวสะท้านง่าย เลือดลมไหลเวียนไม่ดี วิงเวียน หน้ามืด เป็นต้น 

นอกจากการนอนบนกระดานอยู่ไฟ ยังอาจมีการนวด ทับหม้อเกลือ อบสมุนไพร นั่งถ่าน ประกอบกันด้วย นอกจากนี้หญิงอยู่ไฟจะมีข้อจำกัดในการรับประทานอาหารบางประเภท

อย่างไรก็ตาม เนื่องจากปัจจุบันมีข้อจำกัดด้านเวลา ระยะเวลาในการอยู่ไฟสำหรับหญิงหลังคลอดหลายคนจึงจำเป็นต้องมีการปรับลดลง โดยอาจเหลือเพียง 3-7 วันเท่านั้น

อยู่ไฟให้ประโยชน์อย่างไร?

เมื่อมีการตั้งครรภ์จะมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งด้านร่างกาย เช่น มีอาการแพ้ท้อง หน้าอกขยาย คัดตึงเต้านม สรีระเปลี่ยน หนักเนื้อหนักตัว เคลื่อนไหวไม่สะดวก น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น หน้าท้องขยาย การรับน้ำหนักของหน้าท้องที่ใหญ่ขึ้นทำให้มีอาการปวดหลัง ปวดเมื่อยตัว 

นอกจากนี้ระบบฮอร์โมนต่างๆ ในร่างกายยังมีการเปลี่ยนแปลง ส่งผลให้อารมณ์ของหญิงมีครรภ์แปรปรวน และจะมีการเปลี่ยนแปลงตลอดระยะเวลาที่อุ้มท้องจนถึงเวลาคลอด อีกทั้งขณะคลอดมารดายังเสียเลือดจำนวนมาก ซึ่งอ้างอิงจากศาสตร์การแพทย์แผนไทยแล้ว การเสียเลือดจะสูญเสียธาตุไฟ ธาตุน้ำ ทำให้ร่างกายเสียสมดุล

การอยู่ไฟ เป็นวิธีการหนึ่งที่ช่วยฟื้นฟูให้ร่างกายมารดาหลังคลอดกลับสู่สมดุล เนื่องจากการอยู่ไฟเป็นการให้ความร้อน คือธาตุไฟ เพื่อไปช่วยปรับสมดุลของร่างกาย ช่วยทำให้ระบบไหลเวียนเลือดทำงานดี ลดอาการอ่อนเพลีย หน้ามืด ปวดเมื่อยตามร่างกาย นอกจากนี้ยังช่วยทำให้น้ำนมไหลสะดวก ขับน้ำคาวปลา และยังช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็วอีกด้วย

แพ็กเกจที่คุณอาจสนใจ
ปรึกษาเภสัช สั่งยา ฟรีค่าส่งทั่วประเทศ*

แชทกับเภสัชกรฟรี! 9 โมงเช้าถึงเที่ยงคืน พร้อมรับส่วนลดค่ายา 5% HDmall ออกค่าส่งให้สูงสุด 40 บาท

อยู่ไฟทำอย่างไรบ้าง?

การอยู่ไฟจะสามารถทำในมารดาที่คลอดธรรมชาติหลังจากคลอดแล้ว 7 วัน ส่วนมารดาที่ผ่าคลอด จะทำได้หลังคลอด 30-45 วัน โดยประเมินความเหมาะสมจากแผล และอาการอื่นๆ เช่น น้ำคาวปลา ระดับมดลูก อาการเจ็บแผล เป็นต้น

ปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านสภาพแวดล้อม พื้นที่ สังคม บ้านหรือที่อาศัยที่ค่อนข้างมิดชิด ไม่เหมาะสมกับการอยู่ไฟแบบการนอนแคร่และก่อไฟ จึงนิยมดูแลหลังคลอดด้วยวิธีต่างๆ ดังนี้

  1. การนวด เพื่อกระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด คลายความตึงของกล้ามเนื้อ ทำให้ผ่อนคลาย ลดอาการอ่อนเพลีย ปวดเมื่อยตามร่างกาย ลดอาการปวดมดลูก ลดอาการปวด ชา หรือตะคริว กระตุ้นให้น้ำนมไหลดี
  2. การประคบสมุนไพร เป็นการนำสมุนไพรสดหรือแห้งมาโขลกแล้วคลุกเคล้ารวมกัน ห่อเป็นลูกประคบ แล้วนำมานึ่งหรือผ่านความร้อน นำไปประคบบริเวณหลัง สะโพก ขา แขน ความร้อนจากลูกประคบจะช่วยกระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด ช่วยให้กล้ามเนื้อคลาย ลดอาการช้ำบวม ลดอาการอักเสบ และกลิ่นของสมุนไพรจะช่วยให้รู้สึกผ่อนคลาย สดชื่น นอกจากนี้ความชื้นจากลูกประคบยังช่วยให้รูขุมขนเปิด ให้ระบายเหงื่อและของเสียออกมาได้ นอกจากนี้หากประคบบริเวณเต้านมยังช่วยกระตุ้นให้น้ำนมไหลดีขึ้น ลดอาการปวด คัดตึงเต้านมได้ด้วย
  3. การทับหม้อเกลือ เป็นการนำเกลือสมุทรมาใส่หม้อดินขนาดเล็กๆ ตั้งไฟให้ร้อน แล้วนำมาวางบนสมุนไพร ห่อด้วยใบพลับพลึง นำมาประคบบริเวณหน้าท้อง หลัง สะโพก และขา ซึ่งความร้อนจากหม้อเกลือจะร้อนนานและลงไปสู่กล้ามเนื้อชั้นที่ลึกมากกว่าการประคบสมุนไพร จึงเหมาะสมกับการประคบบริเวณหน้าท้องที่มีความหนามากกว่าบริเวณอื่นๆ การทับหม้อเกลือจะช่วยกระชับหน้าท้อง ช่วยให้มดลูกเข้าอู่เร็ว ขับน้ำคาวปลา และช่วยคลายความตึงของกล้ามเนื้อ ช่วยลดอาการปวดได้
  4. การอบสมุนไพร เป็นการใช้ประโยชน์ของไอน้ำจากการต้มสมุนไพร โดยให้มารดาหลังคลอดอยู่ในกระโจม หรือตู้อบเป็นเวลา 10-15 นาที การอบสมุนไพรจะช่วยเปิดรูขุมขน ขับเหงื่อและของเสียออกจากร่างกาย ชะล้างสิ่งสกปรกบริเวณผิวหนัง และกลิ่นของสมุนไพรช่วยช่วยระบบหายใจ ทำให้หายใจสะดวก ผ่อนคลายและสดชื่นขึ้น
  5. การนั่งถ่าน เป็นการใช้ผงสมุนไพรโรยบนก้อนถ่านที่มีความร้อน แล้วครอบด้วยกะลามะพร้าวที่มีรูด้านบน ให้ควันและความร้อนลอยขึ้นจากรู แล้วให้มารดาหลังคลอดนั่งบนเก้าอี้เตี้ยๆ ที่เจาะรู ให้บริเวณแผลฝีเย็บอยู่ตรงกับรู เพื่อให้ความร้อนจากถ่าน ช่วยสมานแผลฝีเย็บ ทำให้แผลแห้งเร็ว

นอกจากวิธีการดังกล่าว คุณแม่หลังคลอดควรรักษาอุณหภูมิร่างกายอบอุ่นอยู่เสมอ ไม่รับประทานของเย็น เช่น น้ำเย็น ผลไม้ฤทธิ์เย็น จำพวกแตงกวา แตงโม ฟักเขียว รสเผ็ดซึ่งสิ่งเหล่านี้ส่งผลกระทบต่อการไหลของน้ำนม ทำให้มีน้ำนมน้อย ไม่ควรรับประทานของหมักดอง พืชผักหรืออาหารที่มีมีกลิ่นฉุน ซึ่งจะทำให้กลิ่นน้ำนมผิดปกติ ควรดื่มน้ำอุ่นหรือน้ำขิงเพื่อช่วยให้ร่างกายอบอุ่น กระตุ้นระบบไหลเวียนเลือด และช่วยในการไหลของน้ำนม

ข้อควรรู้และข้อควรระวังในการอยู่ไฟหลังคลอด

  • การอยู่ไฟในวิธีการต่างๆ ควรอยู่ภายใต้การดูแลของผู้ที่มีความเชี่ยวชาญ เช่น แพทย์แผนไทยประยุกต์ แพทย์แผนไทย แพทย์พื้นบ้านที่มีใบประกอบโรคศิลป์ เพื่อความปลอดภัยและป้องกันการเกิดอันตรายจากการดูแลผิดวิธี
  • หากต้องการอยู่ไฟด้วยตนเอง ควรศึกษาวิธีการและขั้นตอนอย่างละเอียด และควรระวังความร้อน ไม่ให้ร้อนเกินไป ป้องกันการเกิดบาดแผล หรือพุพองจากโดนความร้อน
  • กรณีผ่าคลอด ควรทำหลังคลอดแล้ว 30 วัน และต้องตรวจหลังคลอดตามแพทย์นัด เพื่อประเมินแผล หากแผลยังไม่สนิทหรือมีการอักเสบ ไม่ควรทับหม้อเกลือหรือนวดบริเวณท้อง จะยิ่งทำให้เกิดการอักเสบและแผลหายช้ายิ่งขึ้น
  • กรณีคลอดธรรมชาติ แต่มีการทำหมันรวมด้วย ควรแจ้งให้แพทย์ทราบ และบอกประวัติที่เกี่ยวข้องอย่างละเอียด เพื่อให้ผู้ดูแลระมัดระวัง และหลีกเลี่ยงการเกิดภาวะแทรกซ้อนหรืออันตรายอื่นๆ ตามมา
  • ไม่ควรอยู่ไฟในขณะที่มีไข้ ตัวร้อน หรืออ่อนเพลียมากๆ เพราะอาจทำให้เกิดอันตรายได้
  • หากทำแล้วมีความผิดปกติเกิดขึ้น เช่น แผลมีเลือดออก ปวดมดลูกมากขึ้น มีไข้ ควรหยุดและรีบไปพบแพทย์
  • หลังจากการอบสมุนไพร ควรดื่มน้ำมาก ๆ เพื่อชดเชยน้ำที่สูญเสียไปกับเหงื่อ

การอยู่ไฟไม่ใช่เรื่องของคนโบราณ ไม่ใช่การกระทำที่เป็นอันตราย เป็นการดูแลมารดาหลังคลอดด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย ซึ่งสามารถช่วยฟื้นฟูร่างกายของหญิงหลังคลอดให้กลับสู่ภาวะปกติได้ดี ช่วยปรับการทำงานของระบบต่าง ๆ ให้สมดุล แต่ก็มีข้อควรระวังหลายประการ ดังนั้นจึงควรทำกับผู้ที่มีความรู้ความเชี่ยวชาญ เพื่อป้องกันอันตรายที่อาจเกิดจากการรู้เท่าไม่ถึงการณ์ และควรพบแพทย์เพื่อติดตามอาการตามนัดทุกครั้ง

ดูแพ็กเกจฝากครรภ์ คลอดบุตร เปรียบเทียบราคา โปรโมชั่นล่าสุดจากโรงพยาบาลและคลินิกชั้นนำได้ที่นี่ หรือไม่พลาดทุกการอัปเดตแพ็กเกจเหล่านี้ เมื่อกดเป็นเพื่อนทางไลน์ @hdcoth และกดดาวน์โหลดแอป iOS และ Android


8 แหล่งข้อมูล
กองบรรณาธิการ HD มุ่งมั่นตั้งใจให้ผู้อ่านได้รับข้อมูลที่ถูกต้อง โดยทำงานร่วมกับแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ รวมถึงเลือกใช้ข้อมูลอ้างอิงที่น่าเชื่อถือจากสถาบันต่างๆ คุณสามารถอ่านหลักการทำงานของกองบรรณาธิการ HD ได้ที่นี่
อยู่ไฟหลังคลอด นวดหลังคลอดได้ไหม?, (https://hdmall.co.th/c/guideline-for-new-mom).

บทความนี้มีจุดประสงค์เพื่อให้ความรู้แก่ผู้อ่าน และไม่สามารถแทนการแนะนำของแพทย์ การวินิจฉัยโรค หรือการรักษาได้ ผู้อ่านควรพบแพทย์เพื่อให้แพทย์ตรวจที่สถานพยาบาลทุกครั้ง และไม่ควรตีความเองหรือวางแผนการรักษาด้วยตัวเองจากการอ่านบทความนี้ ทาง HD พยายามอัปเดตข้อมูลให้ครบถ้วนถูกต้องอยู่เสมอ คุณสามารถส่งคำแนะนำได้ที่ https://honestdocs.typeform.com/to/kkohc7

ผู้เขียนและผู้รีวิวบทความไม่มีส่วนเกี่ยวข้องกับสินค้าหรือบริการที่นำเสนอแต่อย่างใด เว้นแต่จะระบุในเนื้อหา การแนะนำสินค้าและบริการแสดงขึ้นอัตโนมัติจากระบบของเว็บไซต์หรือแอปพลิเคชัน

ขอบคุณที่อ่านค่ะ คุณคิดว่าบทความนี้มีประโยชน์มากแค่ไหนคะ
(1 ดาว - น้อย / 5 ดาว - มาก)

บทความต่อไป