นมของสัตว์แต่ละชนิดเหมาะสำหรับเลี้ยงลูกอ่อนและสัตว์ชนิดนั้นที่สุด เพราะส่วนประกอบของนมของสัตว์ต่างชนิดกัน ย่อมแตกต่างกันไปตามความต้องการของลูกอ่อน การใช้นมของสัตว์ชนิดหนึ่งเลี้ยงสัตว์อื่นย่อมไม่เหมาะสมเท่า เมื่อขอนมวัวมาเลี้ยงลูกคน จึงต้องมีการดัดแปลงให้ใกล้เคียงกับนมแม่มากที่สุด
นมวัวมีโปรตีน วิตามินบีสอง และแคลเซี่ยมมากกว่า แต่มีน้ำตาลเพียงครึ่งหนึ่งของนมแม่ เด็กที่กินนมวัวโดยไม่ดัดแปลงเลยจึงท้องเสีย ฉะนั้นเมื่อใช้นมสดเลี้ยงทารกแรกเกิด อย่างน้อยที่สุดต้องเติมน้ำให้เจือจาง และเติมน้ำตาลให้มีคาร์โบไฮเดรทและพลังงานเพียงพอ แต่นมสดไม่เป็นที่นิยมเท่านมผง
นมผงสำหรับเลี้ยงทารกเป็นชนิดที่ดัดแปลงให้คล้ายนมแม่แล้วก่อนจำหน่าย เพียงละลายน้ำก็ใช้ได้โดยไม่ต้องดัดแปลงอีกบางบริษัทยังเติมเกลือแร่ลิตามินบางอย่างที่มีน้อยในนมแม่ลงไปอีก เช่นวิตามินดี วิตามินบี วิตามินซี และเหล็ก เป็นต้น บางบริษัทสกัดมันเนยที่มีกรดไขมันอิ่มตัวมากแทนนมผงดัดแปลง หรือบางที่เรียกว่า “นมผงคล้ายนมคน” จึงมีราคาแพงกว่านมผงธรรมดา ยิ่งดัดแปลงมากก็ยิ่งแพงมาก
นมแม่มีคุณประโยชน์ที่ไม่เหมือนนมผงอีกหลายประการ เป็นต้นว่า
- นมแม่ย่อยง่ายกว่าและสะอาดกว่า ทารกที่เลี้ยงด้วยนมแม่จึงไม่ค่อยท้องเสียหรือท้องผูก
- นมแม่ราคาถูกกว่า แม้ไม่ต้องซื้อต้องหา ในระยะที่ให้นมลูกแม่ก็ต้องกินอาหารเพิ่มขึ้น ค่าอาหารเพิ่มขึ้นแต่ยังน้อยกว่าค่านม
- การเลี้ยงด้วยนมแม่ทุ่นเวลากว่ามากไม่ต้องเสียเวลาเตรียม ไม่ต้องชงและล้างขวดนม ไม่ต้องรอ ต้องการเมื่อใดก็มีให้ทุกเวลา
สิ่งสำคัญที่สุดที่นมผงยังไม่สามารถทำเทียมได้ ก็คือภูมิต้านทานโรค ในระยะแรกเกิด ทารกต้องอาศัยภูมิต้านทานโรคจากแม่ ซึ่งถ่ายทอดได้ทางน้ำนมเพียงอย่างเดียวเท่านั้น เด็กที่อ่อนแอหรือเจ็บไข้ต้องการภูมิต้านทานโรคจากแม่เป็นพิเศษ ซึ่งแม่ส่วนใหญ่สามารถผลิตน้ำนมให้ทารกได้อย่างพอเพียง เพียงร้อยละ 1-5 เท่านั้น ที่ไม่สามารถให้นมลูกได้ด้วยเหตุผลทางการแพทย์ และในบางกรณีอาจจำเป็นต้องเปลี่ยนไปใช้นมผงเลี้ยงทารก เช่น แม่หรือทารกไม่สบาย เต้านมเป็นแผล หรือแม่จำเป็นต้องออกไปทำงานนอกบ้าน เป็นต้น
เมื่อพิจารณาตามเหตุผลที่กล่าวข้างต้น แม่ลูกอ่อนส่วนใหญ่น่าจะให้นมลูกเองมากกว่าใช้นมผสม อย่างน้อยในเดือนแรกที่แม่หยุดพักผ่อนอยู่กับบ้าน ก็น่าจะให้นมได้ตลอดทั้งเดือน หรือตลอดหกสัปดาห์แรกหลังคลอด แต่เหตุไฉนในปัจจุบันแม่จึงหันไปชื่นชมนมผงมากกว่าน้ำนมของตัวเอง ไม่ใจอาหารที่ได้เลี้ยงดูทารกมาแล้วหลายชั่วคน
แม้ไม่มีสถิติของประเทศไทย ตัวเลของสิงคโปร์และฟิลิปปินส์ คงจะช่วยแสดงให้เห็นแนวโน้มการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่
ในระหว่างปี พ.ศ. 2494-2503 ในสิงคโปร์ จำนวนแม่ของครอบครัวที่มีรายได้ต่ำที่ให้นมลูกในระยะ 3 เดือนแรกลดลงจากร้อยละ 71 เหลือเพียงร้อยละ 42
- ในปี พ.ศ. 2514 เหลือเพียงร้อยละ 5 ในฟิลิปปินส์
- ในปี พ.ศ. 1511 จำนวนแม่ที่ให้นมลูกลดลงถึงร้อยละ 31 ของสิบปีก่อนหน้านั้น
การเลี้ยงทารกด้วยนมผงไม่สะดวกและปลอดภัยเท่านมแม่มีข้อผิดพลาดเกิดขึ้นได้หลายประการ แม่จะต้องมีการศึกษาเพียงพอและสามารถปฏิบัติตามข้อแนะนำในการผสมนมได้อย่างถี่ถ้วน ทารกจึงจะได้รับประโยชน์จากนมเต็มที่ หากไม่ระมัดระวังเพียงพอแทนที่จะเป็นคุณ กลับให้โทษ เป็นเหตุให้เกิดปัญหาโภชนาการนานาประการ
ก่อนอื่นจะต้องมีเงินสำหรับซื้อนม เมื่อมีเงินน้อยแต่อยากให้ลูกได้กินนม เลยต้องผสมน้ำให้เจือจางกว่าที่ควร กระป๋องขนาดที่ควรใช้หมดภายในหนึ่งสัปดาห์ถูกยืดออกไปให้พอกินไปได้หลายสัปดาห์ บางทีก็เติมน้ำตาลจนหวานจัด ทำให้กินได้คราวละน้อยลง สารอาหารที่ได้รับในช่วงเวลานั้นจึงไม่เพียงพอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโปรตีน เด็กอาจเป็นโรคขาดอาหารอย่างรุนแรงได
ทารกที่เลี้ยงด้วยนมผสม มักท้องเสียบ่อยกว่าทารกที่เลี้ยงด้วยนมแม่ เพราะนมผสมมีโอกาสสกปรกได้ง่ายกว่า เช่นเครื่องมือที่ใช้ชงนมไม่สะอาด ขวดนมไม่สะอาด ชงแล้วปล่อยทิ้งไว้ให้แมลงวันตอม เป็นต้น ในแหล่งที่อัตคัดน้ำ น้ำดื่มไม่สะอาดพอต้องต้มน้ำให้เดือดก่อนใช้ชงนม ขบวนการชมนมกลายเป็นสิ่งยุ่งยากน่ารำคาญ ขวดนมและหัวนมที่ใช้ก็ต้องต้มให้เดือดเพื่อฆ่าเชื้อโรค บางคนเลยหาทางลัดไม่ทำทุกขั้นตอน เป็นเหตุให้เด็กท้องเสียบ่อย ๆ ในขณะที่ท้องเสียอาหารไม่ย่อยและไม่ดูดซึม ทารกไม่ได้รับอาหารไปบำรุงเลี้ยงร่างกาย น้ำหนักจะลดลงอย่างรวดเร็ว และจะแสดงอาการของโรคขาดอาหารได้ในไม่ช้า บางครั้งท้องเสียติด ๆ กันหลายครั้งและรักษาไม่ทันท่วงทีก็อาจทำให้เสียชีวิตได้ แม้ปัจจุบันการแพทย์และอนามัยจะดีกว่าแต่ก่อน ท้องเสียก็ยังเป็นสาเหตุการตายที่สำคัญอย่างหนึ่งของทารกไทย
