สารพิษ ในที่นี้หมายถึง สารที่เมื่อเข้าสู่ร่างกายคนเราแล้ว ทำให้เกิดอันตรายแก่ร่างกาย หรืออาจทำให้เสียชีวิตได้ ผู้ที่จะให้ความช่วยเหลือในระยะแรกไม่จำเป็นต้องเป็นแพทย์เสมอไป แต่ควรจะเป็นผู้ที่มีความรู้ตามสมควรเกี่ยวกับการปฐมพยาบาลผู้ได้รับสารพิษ ไม่เช่นนั้นแทนที่จะเป็นการช่วยเหลือ กลับกลายเป็นการทำให้เกิดความยุ่งยากในการปฐมพยาบาลรักษาต่อไป การให้การช่วยเหลือระยะแรก มีวัตถุประสงค์ เพื่อที่จะป้องกันไม่ให้มีการดูดซึมสารพิษเข้าสู่ร่างกาย จนกระทั่งถึงขั้นที่เป็นอันตราย หรือมีจำนวนมากเกินกว่าจะทำการแก้ไขได้ ซึ่งก็สามารถทำได้โดยวิธีการที่ทำให้การดูดซึมลดน้อยลง และการขจัดสารพิษออกจากร่างกาย สำหรับการจะทำอย่างไรนั้นก็ขึ้นอยู่กับว่าเป็นสารพิษที่ได้รับชนิดใด ซึ่งพอจะแยกกล่าได้คร่าว ๆ ดังนี้
1. สารพิษที่ได้รับโดยวิธีรับประทานเข้าไป
ลดการดูดซึม สามารถทำได้โดยการให้ผู้ป่วยดื่มน้ำ 1 หรือ 2 แก้ว หรืออาจจะใช้น้ำนมแทนน้ำก็ได้ และถ้ามีผงถ่านก็อาจจะให้ผู้ป่วยรับประทานผงถ่านผสมน้ำโดยในผู้ใหญ่ให้ประมาณ 50-100 กรัม ในเด็กให้ 25 กรัม
*ข้อควรระวังในการทำให้ผู้ป่วยอาเจียนคือ ควรจัดให้ศีรษะผู้ป่วยอยู่ต่ำ ๆ
เพื่อระวังไม่ให้ผู้ป่วยเกิดอาการสำลักสูดเอาเศษอาหารเข้าทางเดินหายใจซึ่งจะเป็นอันตรายได้*
ข้อห้าม ในการทำให้ผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษอาเจียนคือ
เพื่อระวังไม่ให้ผู้ป่วยเกิดอาการสำลักสูดเอาเศษอาหารเข้าทางเดินหายใจซึ่งจะเป็นอันตรายได้*
- สารพิษชนิดที่เป็นพวกกรดหรือด่าง
- สารพิษชนิดที่เป็นพวกน้ำมันเบนซิน, น้ำมันก๊าด หรือผลิตภัณฑ์จากน้ำมันปิโตรเลียม
- ผู้ป่วยที่ประวัติว่าชัก เพราะว่าการกระตุ้นให้อาเจียนอาจทำให้ผู้ป่วยชักได้
การล้างท้อง ซึ่งในขั้นตอนนี้คงจะต้องทำในที่มีเครื่องเมือพอเพียง เช่น ที่โรงพยาบาล วิธีการทำจะไม่ขอกล่าวในที่นี้
การให้ยาระบาย เพื่อขจัดสารที่ไม่ถูกดูดซึม ให้ออกมาจากร่างกายโดยเร็ว
2. สารพิษที่ได้รับทางผิวหนัง
การให้ความช่วยเหลือ สามารถทำได้โดยถอดเสื้อผ้าหรือสิ่งปกคลุมออก แล้วล้างด้วยน้ำสะอาด
3. สารพิษที่เป็นสารเคมีเข้าตา
การช่วยเหลือก็ทำคล้าย ๆ สารพิษที่ได้รับทางผิวหนังคือ ใช้น้ำสะอาดล้างออกให้เร็วและมากที่สุดเท่าที่มากได้ แล้วจึงนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาล
4. สารพิษที่ได้รับจากการสูดดมเข้าไป
พาผู้ป่วยออกพ้นจากบริเวณที่มีสารพิษโดยเร็ว ให้ไปอยู่ในที่มีอากาศบริสุทธิ์ และถ้ามีออกซิเจนให้ผู้ป่วยก็ยิ่งดี
